De Joodse godsdienst door de eeuwen

bleem van de schepping en de openbaring. Om U een voorbeeld te geven van hun problematiek. De volgende vragen stonden in het middelpunt van hun denken: Wat is de juiste plaats van de mens in de kosmos? En hoe kan de eindige wereld uit de Ên-Sof, het oneindige, ontstaan? Ook dachten zij veel na over de duiding van de bekende zinsnede uit de Bijbel, dat de mens naar Gods evenbeeld is geschapen. Ook het thema van de verlossing, dat aanvankelijk niet het aspect had van een politiek-nationale be-vrijding van het Joodse volk en waarmee ook niet de kosmische verlossing van het universum bedoeld werd. Neen, zij meenden uitsluitend een individuele verlossing, om daardoor de gebrokenheid, het demonische, chaotische, de gespletenheid van de menselijke persoonlijkheid op te heffen en zo te komen tot een volledige harmonie met God. En daardoor de zin van de schepping te vervullen en de wereld haar wijding te geven. Deze volmaaktheid trachtten zij te bereiken door geestelijke concentratie op het oneindige, in volmaakte liefde tot iedereen en tot alles, zodat de zielen, als het ware gelouterd, zich met het oneindige konden verbinden.

De practische Kabbala: nationale verlossing

Deze leer bleef vreemd aan het leven van alledag, maar de verdrijving der Joden uit Spanje gaf aan de Kabbala een nieuwe richting. In Spanje hadden de Joden intensief gepoogd een nieuwe Joodse cultuurgemeenschap te vormen, maar deze poging eindigde in de algehele uitdrijving der Joden uit Spanje, in wanhoop en vertwijfeling. De verdrijving uit dit bij uitstek hoog-culturele centrum, waartoe de Joden een machtige bijdrage geleverd hadden, maakte op het Jodendom in de gehele wereld eenzelfde indruk als de verwoesting van de tempel in Jeruzalem. Deze catastrophe drukte ook op de Kabbala haar stempel en vindt haar weerspiegeling in het nieuwe probleem, waar-

38