Levensgang, eerste deel

VII

standen beeldt, heb ik mij niet te onttrekken aan enkele, bizonder kenschetsende uitingen, die ik zonder éénige moeite, zonder uitputting van de schande-kroniek, verhonderdvoudigd zou kunnen hebben. Daarom echter was 't me niet te doen. Voor zoover dit werk de lijn van een zeden-roman volgt, heb ik gegeven wat op zijn weg kwam, niet meer dan hoog-noodig, in de richting van 't uitsluitend sexueele. Want meer dan alles heeft mij 't ontzettend slaafgezwoeg van de arbeiders geslagen op partikuliere werkplaatsen zoo goed als op fabrieken. En als zöö'n gestriemd sentiment er in gevloeid is, dan komt dat allereerst, wijl ik zelf van mijn jeugd hand-arbeider was, te midden van alle soort vakken en werkgroepen geleefd, als 't ware onder hun levende belichaamde hartstochten gekropen, en de verschrikkingen van een ziels- en lichaams-martelenden handarbeid om den broode, in al z'n folterende, menschvernederende verhoudingen ondergaan en meedoorleefd heb, niet dilettanterig drie maanden, 'n half jaar, maar jaren op jaren. En buiten die persoonlijke ervaringen, die met de pijnlijkste wrong door 't merg van de ziel moeten geschroefd zijn, geloofde ik niet dat iemand zuiver, groot en scherp 't smartbestaan van de proletariërs alle richtingen uit, in geheel z'n diepte en omvang beelden kon. De diamantnijverheid, heeft b.v., waar zij onder den vorm van huisindustrie optrad, zich dus onttrekken kon aan openbare kontrole en kritiek, feiten en toestanden gekend, door de huidige organizatie zeer waarschijnlijk zoo goed als geheel vernietigd, die, in hun menschverkrachtende laagheid, waard zijn gebeeld te worden, te gaan behooren tot de dramatische bijdragen uit 'n woeligen hoek van 't menschbestaan, en van de geschiedenis eener industrie, die den laatsten tijd, in haar socialen kamp zoo zéér naar voren treedt. Men zal ervaren, dat niet alleen de fabrieken arbeidsslaven vermoorden, maar dat ook in 't geestdoodend, afjakkerend, ongekontroleerd, eindeloos doorwerken en afbeulen van menschen en kinderen, op gesloten winkels en in huis, in de diamantindustrie 'n vorm van onmenschelijkheid heeft bestaan, die, wellicht erger nog dan op andere plaatsen, de ver-dierlijking, neerdrukking en ontaarding van arbeidersgroepen, los van organizatie, los van kontrole teekent; waaruit blijkt, dat deze weliger, woester, bestialer tierden, naarmate zij meer in intiem en kring omsloten bleven.

Mijn opvatting van 't joodsche idioom, of liever nog, jargon, is uitgewerkt geheel overeenkomstig mijn vier-en-twintigjarige ervaring, dat ik in de gelegenheid was, dit van zeer nabij, in alle vormen te hooren. Als men hier en daar mogelijke afwijking in uitspraak en spelling bespeurt, besluite men niet bij mij, of 'n ander die dit taaleigen weergeeft, tot onjuistheden of tegenstrijdigheid, maar ga in hoofdzaak te rade met 't feit, dat in dit joodsche idioom twee elementen te onderscheiden vallen: dat van de Hoogduitsche en van de Portugeesche Israëlieten, wat voor den waren kenner, in gedachtengang, zinskonstruktie en zielkundige typiek soms aan-