Letterkundig leven, deel 2

24 DE GELUKKIGE FAMTT.IE EN EEN VOOR EEN.

alles, over zijn kinderen, over zijn gezin, zijn industrie, zijn handels-ondernemingen. Hij lacht in zijn kracht, zijn volle, warme mannenkracht. Eéns was hij klein drukkers-baasje, nu heet hij een der grootste industriëe-len van Holland. Tijden lang bleek zijn winst gestegen, èl meer, maar tegenwoordig, het moment waarop wij hem zien verschijnen, ontstaat er malaise. Hij moet zich door werkstakingen, verzet, spot en hoon van zijn eigene arbeiders, heenwerken. Hier dringt zich reeds het tragische element naar voren. Deze goede, brave, levenszuivere mensch, begrijpt zijn tijd niet en de maatschappij niet waarin hij werkt; daardoor ook de menschen niet met wie hij omgaat. Geweldig vitaal en gretig opslurpend al wat er meegaands en buigzaams is om hem heen, wordt hij onmiddellijk innerlijk geslagen door de tragische ontwikkeling van moordende concurrentie-factoren in zijn bedrijf. Zou deze sympathieke Jan Croes uit zijn norsche ervaringen als selfmade-patroon en zijn soms stug-hooghartige en eenzijdige menschenkennis, de ontwikkelings-wetten van de maatschappij waarin hij leefde en zwoegde, economisch en sociaal dieper hebben doorschouwd, en de ingewikkelde constellatie der voortbrengings-middelen, hij zou, als handelsman allicht wèl, doch als mensch nimmer zoo geknakt zijn geworden, door alles wat zich tegen zijn gezag en leiding als patroon, in zijn onmiddellijke omgeving zóó scherp verzette. Dit komt dadelijk uit in de naïeve wijze waarop deze werkgever zijn éérste groote werkstaking, onder de ontevreden arbeiders en daarna in zijn gezin, doorleeft. Deze werkstaking zélf wierd niet erg plastisch beschreven, niet sterk, en vooral de sociale spanning erin ontbreekt. Maar uitmuntend al dadelijk is de thuiskomst van Croes te midden zijner onrustige familie, die hem wacht in de zitkamer van het groote huis op de Keizersgracht. Dèèr zijn alle familie-leden vereenigd, behalve het achterlijke ventje Bas, 'dat boven eet bij zijn juf. Wij