Letterkundig leven, deel 2

IO DE GELUKKIGE FAMILIE EN EEN VOOR EEN.

innerlijk-geestelijk en los van het waarneembare zich de waereld in haar eenheid van vorm en ideeën konden voorstellen, hoeveel ellende en vernederend misverstand zouden zij zichzelf en het lezend publiek besparen. Er bestaat geen uiterlijkheids-beschrijving en er bestaat geen innerlijkheids-beschrijving. Of alles is innerlijk, óf alles is uiterlijk te noemen. Er is niets waar te nemen van de menschen, van het landschap, van de straat, van het dagelijksche leven, buiten de geestelijke gesteldheid van het individu der waarneming. En hiermee raken wij juist het punt van uitgang weer. Een plastisch visioen van de hel, gelijk Dante dat geeft, kan met even diepe gevoelens en ook psychische scheppingsmacht worden gegrepen in de waereld van het "dagelijksche" leven. Er is daar geen "gezien beeld", afgescheiden van het innerlijke, en er is van niets "en-sceneering" te maken. Men kan over de verdorvenheid van zekere kringen in Parijs, Londen en Amsterdam een even geweldigen achtsten ommegang maken als Dante het doet in zijn „Hel", van Florence. En al spellen wij dan de namen der menschen anders dan Ulysses en Diomedes die in één vlam brandden, slechts de bewogenheid der ziel waarmee het verdorvene en de tafreelen van vreeselijke verschrikkingen zijn aangevoeld, van een ander vorm-plan uit dan het symbolische, slechts déze verheft zulke realisten, tot den hoogsten rang der innerlijkheids-beschrijvers.

Zooals Daubigny zijn teedere gemoedsverhalen doet, in zijn toch zoo schijnbaar onpersoonlijke landschapstemmingen, zoo geeft bv. een uiterlijkheids-beschrijver als Jac. van Looy vaak tegelijk hooge innerlijkheids-kunst. Echter niet vastgehaakt aan de ontroeringen die de lotgevallen van den persoon zelf betreffen, doch episch overgebracht op ontroeringen die ik cosmisch zou willen noemen, gelijk ze Homeros gaf. Van dit standpunt uit zullen mijn lezers beter begrijpen wat ik bedoelde, met het bevestigd zien van het experi