Letterkundig leven, deel 2

IO DE GELUKKIGE FAMILIE EN EEN VOOR EEN.

en functies van innerlijke waarnemingen geschapen. Doch geheel onbewust. Deze werking noem ik de geestelijke introspectie die alle zintuigelijkewaarnemingen voorafgaat. Het waarnemen van den beeldenden kunstenaar is al een vergeestelijkt observeeren, een proces waaruit juist de z.g. op zichzelf staande, "zichtbare werkelijkheid" geboren wordt; natuurlijk niet naar haar stoffelijken aard maar naar de gewekte verschijningsimpressie. Onze ziel schept onze oogen. Scherp beschouwd bootst de zichtbare realiteit óns wezen na in plaats van andersom wij het hare. In de waarneming der verschijnselen, die zintuigelijk geschiedt, doen wij eigenlijk niets anders dan uitwendigheids-vormen der dingen aanvaarden die door ons reeds innerlijk gemodelleerd werden. Als er dus een z.g. alleen uiterlijke kunst bestaat, die in haar observatieve koelheid en nuchterheid niets doet dan "photographee-ren" en het dagelijksche leven "copieeren", slechts realistische weergave blijkt van de "zichtbare" ver-schijnselen-waereld, dan is deze kunst niet uiterlijk en inferieur omdat ze uit de z. g. waarnemingen ontstond, maar wijl het schouwende subject van den waarnemer, geen psychische, allesindringende en spheer-omhullende innerlijkheids-diepte in zichzélf bezat. Het waarnemen van den één werd onmiddellijk innerlijk zien, het waarnemen van den ander slechts uiterlijk kijken.

Hoe kan dat nu, meent ge, als naar uw eigen zeggen iedere waarneming reeds uit zichzelve, een onbewuste vergeestelijking, een soort introspectie der ziel blijkt ? En ik antwoord u: wijl hier slechts van een gradueel en geen soortelijk verschil sprake is in de oorspronkelijke vermogens van den scheppenden kunstenaar. Eén bootst met zijn onbewust-schouwende ik het waargeno-mene na, maar doet in den grond niets anders dan in deze nabootsing heel zijn innerlijkheid openbaren die niet verder gaan kén dan tot de uitwendige beroering der zichtbare waereld, welke slechts zóó zichtbaar is