Letterkundig leven, deel 2

DE WANDELENDE JOOD. 125

tische in oude volksboeken en oude geschiedenissen heeft nagebootst. Als dit waarheid was zou het gansche boek van Vermeylen — met zooveel schreeuwerigen ophef door een paar schelle kraaiertjes tot hét boek der eeuwen verheven — geen kopeke waard zijn. Maar het is niét waar. Ik geloof niet, dat het fantastisch deel, als stijl-uiting, het sterkst brok dramatisch proza in dit werk blijkt, maar van nabootsing is absoluut geen sprake. Waarheid is er in de bewering, dat Vermeylen een der psychologische hoofdmotieven der legende, waardoorheen de perspectief van Ahasverus' eeuwig zwerven en eeuwige verdoemenis moet gezien worden, in vormwijziging geschonden heeft, en waarheid is ook in de bewering, dat we geen verschillende bescha-vings-tijdperken om Ahasverus zien heen groeien. We zien soms méér Ahasverus uitstapjes makend naar Hel en Hemel, dan Ahasverus den vreeselijken rusteloozen zwerver. Neen, het zinnebeeldig perspectief in dit werk deugt niet en onmacht ontstaat er door niet-beelden van verschillende beschavingsvormen. Er is niet genoeg wijdte van eeuwen en tijd om dezen somber-gefolterden Jood gewelfd. En ook het slot: Ahasverus onder de menschen, werd van een vulgaire neerdaling. Maar ook den verhaaltoon valt Verwey aan. En dit lijkt zeer onbillijk, wijl de verhaaltoon vaak prachtig is van zeer diepe, levendige echtheid.

Soms heeft Vermeylen de wanhoop van den smach-tenden, smartelijken, wreed-zijn-ziel-van-éen-kerven-den twijfelmensch met een groote hevigheid van bloedende woorden vóór ons gezet. Vreeselijk van angstig opgejaagde, zengende droef nis, zooals hij dèèr die zwerfziel doorvoeld, doorpeild heeft in zijn lugubre droomen en zwarte denkselen. Door de troebele duisternis van dit opstandige brein schroeit een koorts van ongeloof en brandend onrust-lijden, afgrijselijker van psychische pijn dan de lichamelijke kruisiging ooit lijfelijk kon wezen. Het is na-gevoeld als de