Essay en critiek, Groote figuren

96 GROOTE FIGUREN

(Brugmans: ״De Middeleeuwen"). En al zijn er gelijksoortige vormen van individueel denken, voelen en verbeelden, ook in de Middeleeuwen aan te wijzen, er is toch in vele dingen een geheel nieuw element, een nieuw levensgevoel¹). Die nieuwe ideeën, die levensgevoelens, die verbeeldingen en nieuwe gedachte-vormen zien wij niet realiseeren buiten tijd, buiten doctrine en atmospheer van vroegere beschavingen. Integendeel. Alle „nieuwheden" zijn voorbereid, al in de twaalfde eeuw, in de dertiende sterker, in de veertiende nog sterker. . . maar toch hooren en zien wij eerst in de Renaissance.. . de machtige doorbraak naar een nieuwen tijd.

XYII

Er blijft altijd organische verwantschap en continuïteit tusschen vroegere en latere uitingen en toestanden²). Zelfs herhaalt zich veel van het voorafgegane, het verworpene, bespotte of afgemaakte, in grondvormen. Maar ook veel, dat absoluut in vorige tijdperken nimmer zóó essentieel bloeide of slechts in uiterst-zwakke kiem. Zoodat voorstanders van de Renaissance, haar doopend

¹ J Zie b.v. — roepen de Zeer- en Hooggeleerde historici Torsten en Werner Söderhjelm uit, — de positie der vrouw in het begin der Quattrocento en ongeveer honderd jaar later. Het is heel eigenaardig te zien hoe gedurende de vijftiende eeuw, „een geheel ander vrouwentype wordt voortgebracht dan tevoren bestaan had."

Dr. Hoogewerff verklaart! „De Middeleeuwen kennen individualiteiten, maar geen individualisme en ook geen humanitair voelen dan alleen in gevallen van zeer zeldzame uitzondering."

En dit! „Bevorderd door de misverstanden binnen de organisatie der Katholieke Kerk en door de ingeslagen misbruiken, breken zich gaandeweg meeningen baan die met „de middeleeuwsche levensbeschouwing en denkwijze lijnrecht in strijd zijn". . . „Dit is de Renaissance. Geen historisch tijdvak dus, binnen bepaalde grenzen afgebakend, maar veeleer een overgang."

^2 s) Konrad Burdach schrijft! „Das mystische Bild von die Wiedergeburt und der Reformation in seiner Zweiseitigkeit hatte das ganze Mittelalter durch gelebt. Aber es war verblaszt understarrt zu einer dogmatischen Formel der Sakramentenlehre". (pag. 43, „Sinn und Ursprung" enz.).