Essay en critiek, Groote figuren

OVER 5RANGISGUS VAN ASSICI 75

wetenschappen, omdat het, in al deze feitengroepen aangebrachte perspectief, toch aan ״ons" modern en persoonlijk bewustzijn ontspringt en niet het leven zelf, de „levende waarheid" is die voorbij ging... Alles wat b.v. Middeleeuwen, Humanisme en Eenaissance geldt, moet door menschen van dezen tijd, met een geheel vervormde twintigste-eeuwsche perceptie, zeven- of zeshonderd jaar later opnieuw worden doorleefd...

Maar voor een empirisch-psychologise V• historicus (man der critisch-doorvorschte bronnen) zijn er toch werken van tijdgenooten, archieven van Steden, van Eijken, van Gemeenten; zijn er toch kronyken, brieven, gedenkschriften, uitgewerkte geschiedkundige gegevens en overleveringen op allerlei gebied, merkt ge op ? De schrijvers hiervan hebben toch, maatschappelijk en politiek, zélf den tijd mee-doorleefd en de plaatsgehad-hebbende gebeurtenissen gezien en verwerkt? Zij hebben toch alles bijgewoond? Ontwikkeling van godsdienst en ontwikkeling van empirische wetenschappen en allerlei elkaar kruisende, geestelijke werkzaamheden van omringende volkeren aanschouwd? Was er niet, reeds in de oudheid, een Polybius, met phenomenale eerlijkheid als feitenziener, feitenbeschrijver en beschavings-keurder, die zijn historischen geest aan iedere persoonlijke zinsbegoocheling poogde te onttrekken? De geschiedschrijver diént ... Ja... hm... in orde... Hij „diént!"... Maar... ten eerste... rangschikking en schifting van geschiedkundige bouwstoffen is al een „persoonlijke" handeling van den vorseher, waarin het Ik eigen levenshouding en geestes-gesteldheid openbaart; vaak zonder eenige bewustheid van teleologischen drang en hyper-critische natuur. — Ten tweede... hebben menschen die over eigen tijdgebeuren schrijven, alles, veel, of zelfs maar een deel van de werkelijk-plaatsgehadhebbende