Studiën, eerste bundel

65

wrok, zijn spot, terwijl het feit toch is medegedeeld en ons veel langer bijblijft dan in de gewone opmerking.

Zooals de meedeeling nu staat tot de, in epigrammatische plastisch-saamgevatte uiting, zoo staat de kleinere, onpersoonlijk-beeldende critiek tot de hoogere critiek.

Men zal b.v. met een typeering van Sainte Beuve's persoon en geest veel raker de critische persoonlijkheid en den rang van zijn vernuft en geest kunnen aanduiden, dan door ellenlange aanhalingen en nuchter-critische rangschikking van zijn vermogens.

Deze werkmethode noem ik nu plastiek en typeer-psychologie in de moderne critiek. Scherper kan ze roman of tooneelspel niet geven. Als men maar de enge grenzen verbreekt waarbinnen zich de critische werkzaamheid door gebrek aan innerlijke vermogens, meestal pedant-duf opsluit.

Ik heb wel eens critische beschouwingen gelezen, die de diepste dramatische ontroering in me opwekten, en mij de wijdste vergezichten gaven op het woelende of verstilde leven. Als onder het lezen van een Shakespearsch gewrocht, donkert de dramatische storm over je aan, zet het levende om je heen in een stikduisteren nacht van angst. Je ziet de bliksemschichten als verblindende signalen van Godentoorn, — maar geluidloos, maar bang nog, — door het duistre ruim zeisen, en je snuift een lucht van brandenden zwavel óp, alsof Satan achter je staat in 't Nachtzwart en een geheimzinnigen gift-walm brouwt.

De wijze waarop Van Deyssel ״La Terre" besprak, zou ik, in tegenstelling met veel anderen, nu willen kenschetsen als dramatisch-epische critiek. Het is niet om een naam noch een titel te doen, maar om het diepste wezen van een bepaalde critiek-soort te

Studiën. 5