Studiën, eerste bundel

60

en de historie. Onder den analytischen drang is de historische bronnenstudie voor den scheppenden geest en de Verbeelding bovendien telkens een genot. Men ruikt den damp van de spijzen der goden. Hoe ingewikkelder de procedure, hoe fantastischer waarheid en verdichting dooreen geslingerd worden, hoe prikkelender de ontleding werken gaat. In èlk menschenleven weerspiegelt zich microscopisch de wereldgang van het menschdom. Deze te schitterender illumineert onze geest, als hij dwars door de proces-verwikkelingen het spoor van algemeene levenswetten vindt. Er is ook een literaire jurisprudentie, die veel dieper en intenser de menschelijke hartstochten doorgrondt, dan de vakmatige der rechtsgeleerden. Zooals stille donkre zeeën suizen, in rhythmische nacht-harmonieën, zoo werkt de ziel die staart in 't Verleden, en zoekt haaT stof. Dat suizen van de ziel en den geest en al de hoogere en hoogste voel-vermogens in het diepe duister der vergane tijden, is een zang van de Verbeelding, door geen gerucht te storen. De ziel werkt en zwijgt, bouwt en overziet.

Dat is juist het mysterieuze van bronnenstudie, dat men nergens zwoeg-arbeid van den ten hoogste gespannen geest bemerkt, maar dat juist alle details schijnen op te bloeien uit het geheel.

In den architectonischen opzet rangschikken, door een tooverachtige werking van de scheppende Verbeelding, zich als van zelve de onderdeelen, en elk ding komt ongedrongen uit. Men zou kunnen zeggen, dat de intuitie in haar onbewustheid de doode bronnen-stof een trillend perspectief geeft en weer laat herleven als zonnige of droef-grijze, als omsluierde of als kleur-helle, maar toch altijd als bestaande gebeurtenissen. Ondanks de wrange functies van den geest in zijn eclectiseerenden en psychologiseerenden arbeid,