Studiën, eerste bundel

55

nair. Voltaire, veelweterig maar zeer oppervlakkig man, is niet meer dan het duidelijke register op het woordenboek-Diderot. D'Alembert met zijn fleren mathematischen denkersaard omgonst je als een geestelijke werkbij, die, met het geheimzinnige instinkt van stille bouwers, zijn gedachten-cellen in architectonische regelmaat voor je opstapelt eer je 't beseft, en in het, van duister omweven bouwsel, — zijn geestelijke honingraat, — heendraagt dl wat door de eeuwen aan schoonheid gedacht en gevoeld is. Dezen zijn dadelijk te herkennen. Hun geest heeft een zeker schijnsel, bijna altijd van één kracht.

Bij Rousseau is dat heel anders. Hij blijkt de eenige groote en onopgesmukte natuurvoeler van zijn tijd; dan koortsig van brandend gevoel en verlangen naar geluk, in zijn smeltendste hartstochtelijkheid zijn ziel uitzingend als een middeleeuwsch minstreel zijn vurig lied-van-liefde; dan weemoedig als het zachte regenen van een droef-stillen herfstnamiddag, waarop ieder suizel-gerucht ontstellende droomen van heimwee wekt in de ziel. Hij is argeloos als een kind, en sluw als een achterdochtige vrek soms. In hem spelen de merk-waardigst-menschelijke hartstochten hun roes uit. Hij is sterk en waar, maar ook leugenachtig en poseerend. Achter iedere pose spartelt ziel en achter iedere ziele-uiting pose.

Hij is soms subliem door echte ontroeringen en eenvoud, en dan weer bang-verward in den duizel van zijn eigen dualisme. Soms schrijft hij zoo fijntjes en stilletjes, gelijk iemand onbewust een zacht liedje van de lippen neuriet. Soms werkt hij met effecten, steekt zijn vernuft een bengaalsch vuurtje aan. Dan colori-seert hij met nagemaakt rood van zons-ondergangen. Maar daarover later.

Ik kwam tot het inzicht dat men zeer voorzichtig