Studiën, eerste bundel

22

Laat ik nu in korte hoofdstukjes de elementen van dit boek rangschikken en tegelijk kortelijk critiek geven. Op den voorgrond plaats ik weer het feit, dat bijna alle doorwerkte bewijsvoering achterwege moet blijven; dat ik hier op mijn tafel heb, veel ontleed en gekeurd materiaal, waarvan ik in deze kroniek maar een kleinigheid kan geven.

De psychologie!

II.

Ik begin met Geertje. Ze is 'n eenvoudig dorpsmeisje voor ze in Botterdam komt. Zeer te begrijpen dat zij met wat onbewust gevoel voor mooi, in Jan Heins — in tegenstelling met de stijve harken die haar dorpskennissen zijn, — 'n prachtkerel ziet; 't ideaal van een ״heer." Juist in haar vereering voor Heins spreekt haar dorpsnaïveteit. De wijze waarop zij tot haar schande komt is zóó gebeeld, dat we daarvan de levende werkelijkheid zeer diep voelen. Wel is er telkens een té sterk contrast tusschen het aandoeningsleven van Geertje, dat door De Meester dikwijls op een veel te hoog plan van psychische verfijning wordt gebracht, én haar geestelijke inferioriteit — want wè,t ze van Heins verlangt is niet veel méér dan zinne-liefde, — maar over dat contrast raken we met wat goeden wil heen door de prachtige ontleding van en indringing in haar vrouw-innerlijk.

Ik kan niet nadrukkelijk genoeg zeggen hoe prachtig, hoe diep fijngevoelig, hoe subtiel en toch hoe sterk De Meester Geertje's innerlijk voor ons heeft laten leven. Er gaat een broze ontroering doorheen, een nerveus-dichterlijke liefdesdrang die weemoed en jubel tegelijk is, maar de jubel zacht gesmoord door den weemoed en de weemoed doorklankt van den jubel.