Studiën, eerste bundel

15

pagina. Scheermes-scherp kerft zijn geest in allerlei problemen en vooral de onbewuste mystiek prikkelt zijn fantasmagorische hartstochten. Hij voorvoelt in ieder levens-ding een mysterie, en de dingen, sidderend verdoken in web van psychische geheimen, zal hü nooit beroeren met de nuchtere verstands-inzichten en rede-elementen. Hij beweegt zich door de gevoelssfeer van Novales en van Goethe met even groote zekerheid. Dat zegt alles.

Novales, den mystiek-vereenzaamden nachtvlinder der teerkleurig-geschubde gedachten, Goethe, den rationalistischen, toch heimelijk naar mystisch gebeuren hunkerenden heiden, hij doordringt ze beiden. Het zwarte barnsteen van zijn eigen geest heeft zelf glansen zóó wonderlijk, zóó diep van gesmoorde, kleurige illusie-branden. Hij is geen mysticus, hij haat mystiek en tóch is zijn proza vol geheimzinnige melodieën. — Zijn gevoel voor het verborgene leven, voor het wegduisterende, het stervende, en zwaar naar-binnen uithijgende, visioenaire, was zoo hevig. Zelfs in zijn historische panorama's is hij altijd ziener, profeet.

Garlyle is een historicus van zeer bizondere verbeeldingskracht, en soms is hij zoo gestegen in geest-lijke vlucht, dat hij het aardsche, het menschelijke niet meer ziet. Michelet acht ik grooter ziener, grooter om zijn stijl-bouwingen, zijn periode-architectuur en zijn rhythmische onstuimigheid. Michelet acht ik grooter als vorscher, vrijer geest, libertijnsch hater en toch een zoo geharnast weter als weinigen. Michelet werkt met een harmonisch besef van structuur, van historische groepeering en stofverdeeling, waarbij Garlyle een intellectueele wildebras of een driftige archivaris wordt nu en dan. Michelet had een intuïtief rang-schikkings-vernuft, een bouw-instinct als bevers en