Studiën, eerste bundel

12

hevigheid en massieve, onwrikbare hardnekkigheid van zqn formuleerende gedachten.

Dan is hij kern-gezond, fel, striemend, geeselend, van een neerhamerende kracht. Dan pareert hij iederen aanval op het ertsig-mineralige van zijn stroefst en bijtendst intellect. Geen tien voorbeelden zijn er in de wereld-literatuur van zóó moreel uitbruisende en tegelijk beheerschend-styleerende vormenkracht. Terwijl hij als een echte rustverstoorder en onruststrooier, overal den boel omverhaalt en vernielt en stuk rammeit, is er in hem zelf een planmatische aanval-berekening, werkt hij zelf in hoogste harmonie met zijn geestelijke en psychische gaven. Hij is in zich zelf gekeerd. Goed! Maar zijn tronkige kracht is niet morbide, niet van brallende hevigheid alleen, wannéér hij losstormt.

Er zijn menschen, die zwijgen over groote dingen en den mond saampersen tot een smart-groef, tót ze te spreken hebben. Carlyle ook, is dwars, obstinaat prikkelbaar, heftig, woest, uitdagend. Maar alles in hem woelt naar een ontworsteling aan lage, kleine, sarrende levensdingen. — Zijn held-vereering, zijn bezinging van de groote persoonlijkheid is één van de vele voelvormen, waar zijn eigen onbevredigd heroïsme in losbreekt. Hij is fel-calvinist van oorsprong. Goed, maar wat een wandrochtelijke en dan weer mythologisch-tragische visioen-spiegeling van het leven, geeft hem zijn religie niet? Hij is boetprediker en literair evangelist. Hij bespreekt de moreele zonde en op hetzelfde moment laat hij onder een gods-hevig en schrikkelijk gedruisch de steenen tafelen van een nieuwe schoonheidsleer voor onze oogen te pletter vallen. Hij mokert en trapt van zich af, ranselt en striemt om zich heen als een Christus in den tempel