Letterkundig leven, deel 1

19 DE BRIEVEN VAN MTJI/TATUI4.

de smartelijke en schreyende hartstochtelijkheid van zijn smeekende zieligheid, die Nietzsche zoo hevig afstootte en welke hij veroordeelde in Rousseau. Nooit een ironische interval, nooit een sarcastische sar-sprong. En toch is deze briefschrijverij van Rousseau door en door echt en van zijn ingewikkeld levensgevoel uit bezien, van roerende zuiverheid en overstelpende innigheid. Want zóó was zijn werk óók. In dien toon schreef en weende zijn heele innerlijke menschwezen. Het onverzorgde en oratorische in al zijn stijlwendingen werdmèt het aanslijpsel der dialectische uitingswijze, geheel zijn zelfverworven stijleigendom, juist wijl hij op gansch onnavolgbare manier er zijn gloed, zijn menschelijk levensvuur door heen jaagt. Het is als de saamsmeltende klanken van viool en cello die één melodie spelen, plots in beurtzang afbreken en dan weer, elkaar contrapunktisch omstrengelend, in hoogen zangen lager tegenzang onder elkaar doorgaan.

Bij Multatuli is de brief, de man totaal, gelijk we dien uit zijn werk kennen. Daarom voelen we er onmiddellijk de echtheid van. Ook in deze epistels dezelfde stijl van zijn boeken, zorgeloos, slordig, wild en onverwacht van wending, zins-spreukig en doorbroken van tallooze tusschengedachten. Telkens de flitsende vonk van het geniaaldurvende, het spot-zuchtige en hekelende. De vlug opgeroepen en weer weggedoken verbeelding is ook in deze schrifturen de zwervende schim eener gezelfmoorde inspiratie. Nergens een diep doortasten tot in den geest der dingen. Altijd en overal dat vlugge, levendige beroeren en aantrillen der dingen, om dan spottend, tevreden of ongeloovig te glimlachen bij hunne resonans uit de onbekende verborgenheid naar het hoor- en waarneembare overgebracht. Waar de grootste geesten der waereld, in een angstige onbestemdheid van gevoel, geluiden of verschijnselen zouden hebben opgevangen