Israël onder de volkeren

75

aan zijn oordeel en behandelden hem met den meesten eerbied.

Rasjie had geen zonen, maar drie dochters, wien hij een geleerde opvoeding had gegeven. Een van haar las hem, toen hij eens ziek was, de ingekomen Talmudvragen voor en schreef de door hem gedicteerde antwoorden op.

Rasjie overleed in 1105. Zijn nagedachtenis blijft bewaard als die van een der grootste en tevens beminnelijkste geleer-den, die Israël heeft voortgebracht.

De eerste kruistocht (1096). Hebben wij gezien, hoe de Europeesche Joden tot nog toe vrij rustig konden voortleven, tegen het einde der elfde eeuw begint voor hen een tijdperk van jammer en ellende, dat bijna onafgebroken tot het einde der Middeleeuwen voortduurt. Met bewondering moeten wij neerzien op de mannen en vrouwen van dien tijd, die te midden van bloedige vervolging en gruwelijke uitplundering toch aan hun God getrouw bleven. Hadden zij het oude Joodsche vaandel verlaten en zich in de armen van het Chris-tendom geworpen, rijkdom en eer zouden hun te beurt zijn gevallen, doch liever wilden zij smaad en verdrukking, hoon en vervolging verdragen, ja, hun leven op den brandstapel of onder het moordend staal hunner vijanden eindigen, dan ook maar één oogenblik hun godsdienst verzaken.

De lijdensgeschiedenis van de Joden in Midden-Europa begint met den eersten kruistocht. De vrome pelgrims, die jaarlijks bedevaarten ondernamen naar het graf van den stichter van hun godsdienst te Jeruzalem, hadden in Europa bericht, dat zij mishandeld werden door de Arabieren, die daar de