Op water en brood

40

dat ze tegen den winter zich aan de gevangenis aanmelden, om onderdak te krijgen en troost zich dan in zichzelf met de gedachte, dat ze nu ten minste geen honger hebben en niet aan den weg slapen.

Maar het zijn juist deze lieden, die het meest van de opsluiting lijden. Zij zijn de atavisten onder ons, die als het ongetemde dier, de vrijheid liefhebben bovenal. Zij passen niet in onze, op zekere wiskundige regeling gebaseerde, maatschappij, juist, omdat zij instinctief en onbewust zich niet aan regelmaat en dwang kunnen onderwerpen. Zij houden het nergens uit, omdat zij in zich zekere zwerverslusten hebben, die het hun onmogelijk maakt lang op dezelfde plaats, met dezelfde bezigheid, te blijven. De maatschappij zegt

dan wel, hij schikt zich niet naar orde en tucht____

dus sluiten wij hem op. Maar dit is juist de kwaal trachten te verbeteren door de kwaal. Met welk recht eischen wij van elkeen, dat hij zich aanpast aan de regeling, die wij „orde” noemen, omdat ze een zeker aantal onzer het beste past? Alle recht en wet is ten slotte maar een denkbeeldig recht en een denkbeeldige wet. Als de maatschappij wenscht, dat alle leden een ordelijk leven zullen leiden, dan behoort die maatschappij ook die „orde” dusdanig in te richten, dat ook zij er in passen, die door geboorte en aanleg niet geschikt zijn, het leven van een machine te leiden, die de natuurwetten sterker in zich voelen, dan die door de samenleving kunstmatig opgesteld. Aan dezen zelfden vrijheidszin, welke menschen als dezen boeze-roenman er toe drijft, den grooten weg op te gaan met een mandje manufacturen, bedelend en schooiend van hofstede tot hofstede, afgesnauwd, aangeblaft en hier en daar door den boer, die voor brand in zijn hooiberg als wraak vreest, toegelaten om den nacht in een hooiberg slapend door te brengen, aan dezen zelfden vrijheidszin heeft, dankt Nederland bijna alles wat wij beschaving noemen. Onze Nederlandsche schilderschool uit de gouden eeuw is gegroeid uit ditzelfde