Opgedoken

bereidden op de landbouw om later naar Palestina te emigreren. Omdat het winter was, waren ze in Amsterdam. Een van hen woonde bij de familie Klein. Ook hij werd meegenomen. Die arme jongens, die niemand iets hadden gedaan werden in Mauthausen de dood in gejaagd.

Toen ik hoorde van de omvang van de arrestaties gingen mijn haren recht overeind staan. We voelden ons in ons pension niet meer veilig en overnachtten in het zakenpand van Günther Klein op de Keizersgracht.

Uit protest tegen de Duitse terreur werd er op 25 en 26 februari in Amsterdam gestaakt. De Februaristaking werd door de nazi’s bruut neergeslagen. Ze schoten op de mensenmassa die de straat op was gegaan en er vielen ettelijke doden. Het was niet de laatste keer, dat ik de Nederlanders bewonderde om hun moed en solidariteit met ons joden.

Om ons bij verdere overvallen te kunnen verbergen, huurden we een zolderkamer in het huis van een christelijke familie, die het nationaalso-cialisme en in het bijzonder de rassenhaat volledig verwierpen. Heel vaak hielden we ons daar verborgen, omdat er voortdurend gevaar dreigde.

Ik wist, dat ook anderen zo’n schuilplaats dringend nodig hadden. Daarom steunde ik een communistische familie, die onderduikers een schuilplaats bood. Ik schonk vijfhonderd gulden. Dat was veel geld voor ons, daar ik per maand maar de helft van dat bedrag verdiende. Uit respect voor de Februaristaking gaf ik het graag.

Op een dag klopte een vreemde man bij ons aan. Hij had gevangen gezeten in het Franse interneringskamp Gurs en had daar mijn neef Hans Sonnenberg leren kennen. Via deze medegevangene die het gelukt was te vluchten, liet Hans ons vragen hem warme kleding te sturen. We pakten onmiddellijk wat in, onder andere een winterjas van mij. Bezorgd en vol twijfel of hij het pakket ooit zou krijgen, verstuurden we het.

Om op de hoogte te blijven over het verloop van de oorlog, zaten we bijna dagelijks bij de radio en luisterden heimelijk - het Duitse verbod overtredend - naar de Engelse zender BBC. Op 22 juni verbraken de Duitsers het Hitler-Stalin-pact en vielen de Sovjet Unie aan. Toen dat gebeurde waren wij bij de familie Josephy. Samen met Margot brachten we onze zomervakantie door in Naarden. Het was de laatste keer dat we mijn tante en nichtjes zagen.

Na onze thuiskomst wachtte mij een onaangename verrassing: in de firma van Günther Klein was een Nederlandse nazi bewindvoerder geworden. Hij heette Fikkert. Vroeger had hij een eigen confectiefabriek, die failliet