Opgedoken

We genoten van een betrekkelijk zorgeloze tijd. Maar wat zou er gebeuren als er oorlog zou uitbreken?

Op 1 september 1939 kwam er een einde aan de tijd van loze dreigementen: Duitse troepen vielen Polen binnen, de oorlog begon.

In het begin veranderde ons leven nauwelijks. De Nederlanders bewaarden een zeker optimisme, hoewel na de oorlogsverklaringen van Engeland en Frankrijk het gevaar toenam, dat ook hun land overvallen en bezet zou kunnen worden.

Inmiddels was ons Nederlands goed vooruit gegaan, zodat we zonder al te grote problemen met de autochtone bevolking konden praten. Natuurlijk wisselden we ook van gedachten met Amsterdamse joden.

“Wat er in Duitsland is gebeurd”, zeiden ze, “zal hier nooit gebeuren. Van de Nederlandse zusterpartij van de Duitse nationaalsocialisten kunnen zelfs joden lid worden.” Ze noemden een paar namen van personen die waren toegetreden tot de ‘Nationaal Socialistische Beweging’ (NSB) van Anton Mussert. Maar hun woorden konden onze angst niet wegnemen. Ik deed nog meer mijn best om een visum voor de Verenigde Staten te krijgen om niet door het verloop van de oorlog verrast te worden.

Voor het overige hielden we vast aan onze dagelijkse routine.

Ik werkte, ’s avonds spraken we af met Margot of brachten de tijd door met lotgenoten. Soms gingen we op bezoek bij tante Frieda Josephy en haar beide dochters in Naarden. We gingen naar de bioscoop, bij voorkeur naar Tuschinski. In een aparte zaal, La Gaieté, trad het cabaret van Rudolf Nelson op, dat ik nog uit Berlijn kende. Op feesten bij Just en Erna Rosenthal maakten we kennis met artiesten die deel uitmaakten van dit ensemble.

Een paar weken nadat de oorlog was begonnen, capituleerde Polen. Aan het westelijk front begon de ‘drôle de guerre’, ook wel ‘Sitzkrieg’ genoemd. Franse en Duitse troepen stonden tegenover elkaar, zonder dat er noemenswaardig gevochten werd.

Zo kwam het einde van 1939 in zicht. Voor Oudejaarsavond kregen we een bijzondere uitnodiging. Verre familie had ons in contact gebracht met een jonge arts, Norbert Neufeld. Wij consulteerden hem af en toe voor kleine ongemakken, hoewel hij in Nederland als arts niet bevoegd was. Hij nam ons mee naar een feest bij de bekende zenuwarts, Dr. Van Emde Boas.

Behalve de gastheer waren alle aanwezigen Duitse vluchtelingen. Maar er was iets anders dat onze aandacht trok. De meeste kamers waren leeg. Kasten, tafels, stoelen, het complete meubilair ontbrak. We dachten dat de