„zich met ontzetting, overal bloed, wenende kinderen, brul-„lende vrouwen, mannen houden hun vrouwen en kinderen „stijf vast. Zij willen allen samen in een wagon, samen „sterven. Zij worden uit elkander getrokken. De genade om „samen te sterven, wordt hun niet toegestaan. Is een wagon „volgepropt, dan wordt hij met prikkeldraad omwoeld. Ik „kan het eenvoudig niet weergeven, wat het betekent, te „moeten toezien, hoe grijsaards, vrouwen en kinderen doodgeslagen worden. Heeft het enige zin mee te delen, hoe de „SS-mensen zuigelingen bij de voetjes nemen en ze als ballen „tegen de wand slingeren; hoe kinderen uit de ramen gegooid „worden en de op straat staande soldaten op de kinderen „als op mussen schieten? Hoe moet de wereld geloven, dat „zulk moorden door mensen verricht wordt, door mensen, die „ook ouders, vrouwen en kinderen hebben? Anderhalf jaar „zijn voorbij, sinds ik al deze scènes met eigen ogen gezien „heb. Ik stond midden tussen al deze ongelukkigen en toch „lijkt het mij heden als een nachtmerrie. Ik verwonder mij er „ook in het geheel niet over als de wereld het niet geloven wil; „het is werkelijk een te monsterachtige misdaad, dan dat een „normaal mens zoiets zou kunnen geloven.”
„Gedurende de stilstand in de acties in October en Novem-„ber 1942 waren de vooruitzichten omtrent het lot van de „achtergebleven 50.000 mensen verschillend. Alles wees er „eigenlijk op, dat deze mensen geen gevaar dreigde. Het „bouwen van nieuwe muren, de oprichting van nieuwe werkplaatsen om bepaalde grondstoffen direct in het ghetto te „laten verwerken, de nieuwe opdrachten met lange leverings-„termijnen van het „Rüstungskommando”, dat alles waren „feiten, die een zeker optimisme rechtvaardigden. Totdat alle „goederen en andere waardevollc voorwerpen van het ghetto „zouden geïnventariseerd zijn, moest een jaar verstrijken, in die „tijd was de oorlog allang voorbij! Zo dachten wij er bijna „allemaal over. De „Judenrat” zelf propageerde altijd goede „berichten. Het veranderen van naam van de „Umsiedlungs-„kommission”, Eisenstrasze 103, in „Befehlsstelle” (een soort „Kommandantur, waar het bestuur zetelde), werd door de ,, „Judenrat” en door de ordedienst plechtig gevierd. Het verschrikkelijke woord „Umsicdlung”, verhuizing, was nu verdwenen. Toen daarbij nog de „Judenrat” van de „Bcfehls-„stelle” de opdracht kreeg, de bevolking te registreren, scholen
34