In Depot

mannen op zaal, waarvan ongeveer twintig jongens. Honderd man moeten zich dus in een half uur tijds wassen, aan zesentwintig kranen. Gevolg: opstopping, wrijving, een relletje, revolte. Onuitvoerbare order.

Degenereert vanzelf, zoals vele orders, die botsten met de praktijk.

Tot dusver ontbreekt de order, dat volwassen mannen en jongens < niet > tegelijk het cabinet < mogen > bezoeken. Afgeluisterd gesprek: ‘Hebt ù al een “Zurückstellung”?’ ‘Nee, u!’ ‘Heb je vitamine r voor nodig.’ ‘Vitamine r?’ ‘Ja, vitamine R-relaties.’ ‘U zult vitamine b bedoelen.’ ‘Vitamine b? Hoe komt u daar bij?’ ‘Wel, Beziehungen.’

maandag 28 juni Sedert de laatste dagen trekken ’s morgens vroeg bataljons mannen met schoppen over de schouder in rotten van drie, zingend langs mijn barak naar de heide. Een imitatie-Arbeidsdienst.

De voorste rijen mannen in overalls, en hoge laarzen of zware vetleren schoenen; de rest in de kleren zoals zij hier zijn binnengebracht, met petten of hoeden of blootshoofds. De voorsten marcheren en zingen ‘Van je hela, hola, houd er de moed maar in’, zij die daarachter komen doen een poging om te marcheren en te zingen, zij die daar weer achter komen, de ouderen, de mannen van veertig en vijftig sjokken mee met mieze gezichten.

Het marcheren en zingen gaat vrijwillig, het sjokken en het mieze gezicht is niet uitdrukkelijk verboden. De terugtocht van de heide precies hetzelfde liedje. Er wordt weliswaar lang gewerkt, elf uur per dag, maar niet hard.

De klachten betreffen niet het werk maar wel de voeding: de arbeid in de open lucht verbruikt nog wel zoveel energie, dat de portie brood en de portie warm eten, die dagelijks worden uitgereikt, verre beneden de behoeften van het lichaam blijven. De leden van de heideploeg schooieren waar ze de kans krijgen. Dat hongergevoel onder de kampbewoners manifesteert zich de laatste tijd sterker. Er zijn in mijn omgeving verscheidene patienten, die al sedert geruime tijd geen familieleden meer in Amsterdam of elders hebben en dientengevolge geen pakketten meer ontvangen, en met hun familieleden honger lijden. Zij schamen zich niet om het brood, dat anderen hun aanbieden, te aanvaarden; sommigen vragen het openlijk, vooral ten behoeve van de kinderen.

Onder hen bevindt zich een zeer beschaafd en zeer bescheiden man met een vrouw met vier kinderen. Links en rechts van mij en tegenover mij liggen mannen, die moeten leven alleen van hetgeen zij uit de keuken ontvangen. Voor degenen, die hier niet ondervoed of niet met een slopende kwaal worden binnengebracht, valt het nog te doen. Maar niet voor werkende mensen, ’s Morgens komen tegenwoordig zeven vrouwen de ziekenzaal schoonmaken; zij kijken de patienten het brood letterlijk uit de mond en aanvaarden gretig de sneden brood, die beterbedeelde patienten haar bij wijze van versnapering aanbieden. Deze vrouwen komen

60