Van sikkel en hamer

144

woningblokken met clubgebouwen, centrale eet- en warenhuizen. In dit stadsbeeld ligt een stadsleven opgesloten, geheel verschillend van dat van West-Europa. Het leven van de bevolking der Russische communistische samenleving heeft, dank zij het algemeen regelend karakter van den staat, de neiging, zich naar binnen te keeren, zich af te spelen in de fabrieken, de besloten centrale keukens, en de clubs. Van een naar buiten gekeerd, gezellig en comfortabel restaurant- en caféleven is geen sprake meer. Wat Moskou en Leningrad thans aan vrij en vrij-oncomfortabel restaurant- en caféleven kennen, is feitelijk berekend op hen, die buiten de maatschap-pelijk-georganiseerde Russische arbeidersbevolking staan en op deze instellingen zijn aangewezen. Vergeleken bij twee jaar geleden is het vrije café- en restaurantleven, dat toen, eerst bij den aan vang van het vijfjarenplan en de socialisatie ook van het restauratiebedrijf, nog een zekeren omvang bezat, al had het ook geen kleur en bekoring meer, tot een rudimentair overblijfsel ineen geschrompeld. Overgebleven zijn in hoofdzaak de hotels, waar nog slechts de buitenlander of de reizende staatsambtenaar komt. Men krijgt de sensatie, dat op den duur, naar gelang de Sovjet-staat zich verder consolideert, dat wat van het uiterlijk waarneembaar gezelschapsleven nog over is, ten slotte geheel verdwijnt en zal opgaan in de coöperatieve instelling der arbeiders.

Het stedenbouwkundig- en woningvraagstuk hebben de bolsjewisten voor een aanzienlijk deel overijld moeten oplossen. Uit het enkele feit, dat Moskou, dat thans 23^ millioen zielen telt, er in een jaar tijds honderdduizend inwoners heeft bijgekregen, dat de bevolking van een groote stad als Charkof in enkele jaren tijds is verdubbeld, kan dit reeds worden afgeleid. In 1928, bij het in werking treden van het vijfjarenplan, is het vraagstuk eigenlijk voor alle groote steden eerst acuut geworden. De bolsjewisten hebben ook hier iets gepresteerd, dat in de wereldgeschiedenis zeker op zichzelf staat. Men kan zeker waardeering hebben voor den durf en de snelheid, waarmede zij het probleem hebben aangevat. Als echter iets duidelijk zichtbaar de sporen draagt der overijling, dan is het ongetwijfeld de woningbouw. Men heeft hier inderdaad te maken met revolutiebouw. Er zijn in Rusland nieuwe bouwwerken, die wat hun architectonische schoonheid betreft kunnen wedijveren met architectonische producten van West-Europa en terecht de bewondering van