Van sikkel en hamer

111

ste kathedralen, in ootmoed wachtend op een processie van geestelijken, die met tientallen in vol ornaat van goud en fluweel op het terrein van het kerkgebouw en even buiten het kerkhek op het trottoir een soort stillen omgang maakten* Het grootste deel van het publiek bestond uit vrouwen, voor het meerendeel van middelbaren leeftijd, en bejaarde mannen, De autoriteiten laten deze soort processies op kerkelijk grondgebied klaarblijkelijk toe. Ook elders, waar wij kerken, bezochten, ook in een betrekkelijk kleine stad als Alexan-drofsk, in de Oekrajiene, bestond de gemeente grootendeels uit min of meer bejaarde menschen, voor het meerendeel vrouwen, De oude generatie, die sterk aan haar gebruiken hecht, vertoont de neiging zich vaster om de kerk te scharen onder den indruk van het leed, dat het bolsjewisme haar aandoet,

De godsdienstoorlog wordt op het oogenblik verder beslecht op het platteland, waar de dorpskerken thans, na de verdrijving der geestelijkheid, in vele gevallen gesloten worden.

Men kan zeggen, dat de macht van de kerk in Rusland feitelijk is gebroken en dat tegenover het geloof het atheïsme met groote bewustheid heeft plaats genomen en voor het oogenblik heeft gezegevierd. Oogenschijnlijk verwonderlijk is, dat de zegetocht der atheïsten zoo stormachtig is ver-loopen, dat de kerk, althans de Russisch-orthodoxe kerk, zoo betrekkelijk gemakkelijk is bezweken. Ontwikkelde communisten, met wie wij het godsdienstvraagstuk bespraken, schrijven de snelle verbreiding van het atheïsme onder het volk vooral toe aan de reactie op het verderfelijke gedrag van een figuur als die van Raspoetin en de versteening van de Russische Orthodoxe kerk. Inderdaad hebben de gedragingen van Raspoetin diepen afkeer in het volk gewekt tegen den tsaar als hoofd der kerk, doch het is zeker de innerlijke voosheid der kerk geweest, waardoor de jeugd gemakkelijk toegankelijk is gebleken niet slechts voor het communisme, doch ook voor het atheïsme. De eeredienst der Russisch-Ortho-doxe kerk was bij de weelderige schittering van uiterlijke ceremonieën tot formalisme verstard, miste innerlijke geestelijke kracht doordat zij de problemen van haar tijd had vergeten en verwaarloosd. De twistpunten, waarvoor de kerk