Russische reisschetsen

HET VIJFJARENPLAN.

schaft, die van vaste normen uitgaat, ontleend aan de innerlijke structuur van het economisch gebied, waarop zij toepassing vindt, is eenigszins voorbarig.

Het eenige, waartoe aanleiding bestaat, is te spreken van een planmatig program voor den opbouw van de industrie van Sovjet-Rusland.

Is deze opbouw ook socialistisch? Men moet het antwoord op deze vraag voor het oogenblik schuldig blijven. Wat vaststaat is, dat het plan kent: staatsexploitatie, met het monopolie voor den buitenlandschen handel, industrialisatie, mechanisatie, proletariseering van het geheele volk. Dit is op zichzelf nog geen socialisme, of communisme. Het is mogelijk, doch volstrekt niet zeker, dat daaruit communisme geboren wordt. Dit is afhankelijk van de vervulling van een reeks subjectieve voorwaarden.

In werkelijkheid staat de zaak aldus, dat hier niet de techniek een steun is voor het volk, doch de volkskracht vooralsnog ten sterkste wordt uitgebuit ten behoeve van de techniek. Practisch gesproken doet Sovjet-Rusland thans met andere nuances hetzelfde wat het kapitalistisch stelsel in zijn aanvankelijke ongebondenheid in Europa en Amerika deed. Met dit verschil, dat de ideologie der bolsjewisten een andere is : niet de vrijheid van den individu, doch het belang van de gemeenschap, de collectiviteit, is economische drijfkracht. Deze ideologie heeft zeker, daar zij in een deel des volks met felheid leeft, en in de volkshuishouding groote achterstand heerscht, een creatief karakter, doch geenszins staat vast, hoe lang haar werking zal aanhouden, noch of de uitbuiting lang dan wel kort zal duren. De ideologie berust stellig op een zedelijk beginsel, doch de praktijk zal moeten uitwijzen, in hoeverre zij voor verwezenlijking vatbaar is en tot haar recht kan komen.

Men staat hier inderdaad nog voor een experiment en niet, zooals de bolsjewisten te Moskou, onder verontwaardigde afwijzing van deze qualificatie, blijken te gelooven, met één been in het duizendjarig communistische rijk.

* * *

Het eenige positieve, dat de Russische arbeiders in het Vijfjarenplan vinden, is een reeks, zeker belangrijke maatregelen van cultureelen en socialen aard. Deze maatregelen danken hun ontstaan grootendeels aan de voor de hand liggende overweging, dat een achterlijke arbeidersbevolking als de Russische slechts voor het economische plan der bolsjewisten gewonnen kan worden, wanneer zij tegenover de zware offers, die het plan van haar eischt, een sprekende contra-praestatie vindt. In kern vindt men hier een economischen ruil: de arbeider leent zich, met zware offers aan arbeidsvermogen, voor een ongekend-intense versnelling van het arbeidstempo ter vergrooting van de productiviteit — de eigenlijke kern van het plan — in ruil voor verkorting van den arbeidsdag. De geschooldheid, die een modern productieproces van den arbeider eischt, vergt anderzijds besef van zijn taak in het productieproces en derhalve liquidatie van het analfabetisme. Beide punten vindt men in het Vijfjarenplan uitvoerig uitgewerkt.

Hiernaast: een reeks sociale maatregelen, zooals loonsverhooging, woningbouw, sociale verzekeringen en andere faciliteiten, die de arbeiders, in ieder geval de gedeelten die er thans van profiteeren, aan het bolsjewistisch bewind binden. Zij vormen een vergoeding voor de karigheid van hun algemeene economische existentie, die het gevolg is van hun feitelijke economische uitbuiting.

Al deze maatregelen zijn belangrijke feitelijke voordeelen, die de Russische revolutie voor de arbeiders heeft afgeworpen en die door het enkele feit, dat Sovjet-Rusland de economische en politieke antipode van het Westen is, moeten worden gehandhaafd. Zij vormen alle tezamen een belangrijken materieelen factor, noodig voor de inwerking op de sociale verbeelding en tot versterking van den ideologischen factor.

20