Jerosche

David Kaufman uit Boedapest voor het eerst gepubliceerd.¹ Mira Rafalowicz maakte in 1987 een prachtige Nederlandse vertaling voor de Feministische Uitgeverij Sara.²

Tussen de tijd van Glikl Hamel, toen het Jiddisch intensief werd gebruikt, en het verschijnen van Jerosche in 1959 ligt echter een groot aantal jaren. Jaren die voor de sprekers van het Jiddisch, en voor hun omgeving, veel veranderingen met zich mee hebben gebracht. Die veranderingen vonden geleidelijk of schoksgewijs plaats. Geleidelijk als we kijken naar de toe-nemende integratie van joden in de Nederlandse samenleving; schoks-gewijs wanneer we de veranderende wetgeving in acht nemen, zoals de Burgerlijke gelijkstelling van 1796. De ramp die zich aan joods Neder-land voltrok tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft echter iedere normale ontwikkeling onmogelijk gemaakt en een weloverwogen terugblik op geleidelijke ontwikkelingen bemoeilijkt.

De Nederlands-joodse omgeving evolueerde van besloten gemeenschap tot geïntegreerde volksgroep. In de eerste jaren na de shoah kon op die ontwikkeling alleen maar met nostalgie teruggekeken worden. Van die nostalgie waren vele onderzoekers en schrijvers zich echter wel bewust. Soms leidde dat tot te scherpe formuleringen. Aan de ene kant werd de vermoorde joodse gemeenschap vaak als voorbeeld aangeduid hoe joden-dom zou moeten fungeren, terwijl aan de andere kant afbrokkeling van geloof en gebruiken in de vooroorlogse periode uit haar verband gelicht en overdreven werd.

Hartog Beem heeft in De verdwenen mediene (Amsterdam, 1950, 1982) wellicht aan het nostalgische beeld bijgedragen. In zijn taalkundige werk over het Nederlandse Jiddisch daarentegen, en in het bijzonder in Jerosche, betoont hij zich de aangewezen man om de resten van deze taal op te tekenen.

iii

¹

   Denkwürdigkeiten der Glückei von Hameln, aus dem Jüdisch-Deutschen übersetzt, mit Erläuterungen versehen und herausgegeben von Alfred Feilchenfeld. Frankfurt am Main, 1896.

²

   De memoires van Glikl Hamel (1645-1724) door haarzelf geschreven, vertaling Mira Rafalowicz, Amsterdam, 1987.