Jerosche

‘Jiddisch⁵ betekent niets anders dan ‘joods’ en duidt op de joodse taal die is ontstaan uit het Middel-Hoog-Duits, Aramees en Hebreeuws (zie ook verderop de uitleg van Beem). Jiddisch is echter niet de enige joodse taal. Er waren er veel meer, en alle kwamen ze voort uit het contact tus-sen joden en hun niet-joodse omgeving. Het Judezmo, bijvoorbeeld, beter bekend onder de naam Ladino, is ontstaan uit Spaans en Hebreeuws/Aramees. Het Parsic is een mengeling van Perzisch en Hebreeuws/Aramees.¹

Er is veel gediscussieerd over de status van het Jiddisch. Onderzoekers vroegen zich - ten onrechte ־ af of het niet eerder een dialect van het Duits of het Hebreeuws was dan een taal of zelfs, zeer denigrerend, een ‘jargon’. Deze discussie, die na de Nobelprijs voor Singer verstomde, werd van tijd tot tijd gevoerd, gevoed door allerlei ideologische en politieke redenen en omstandigheden. Zo was het niveau van acculturatie en assimilatie onder de bovenlaag van de joodse bevolking in het Oostenrijkse keizerrijk der-mate hoog, dat men actief probeerde het Jiddisch van zijn Hebreeuwse en Aramese component te ontdoen, om het zodoende ‘Duitser’ te maken. En in de zionistische beweging en onder de joodse vestiging in het Israël van vóór de uitroeping van de staat, werd een actieve strijd gevoerd tegen het gebruik van Jiddisch. Maar ondanks de spanningen waaraan de taal onderhevig was, werd vooral in de negentiende en het eerste kwart van de twintigste eeuw Jiddische wereldliteratuur² geproduceerd. Deze liep soms zelfs parallel aan de opkomst van de moderne Hebreeuwse literatuur.

Minder bekend is dat er ook in het West-Jiddisch, het onderwerp van dit boek, niet alleen informeel gesproken werd tussen joden onderling, maar dat er tevens in geschreven werd, zoals in verschillende Nederlandse archieven valt te constateren. Bovendien is het van belang hier ten minste één beroemd literair werk te noemen dat in het West-Jiddisch is geschre-ven: De memoires van Glikl Hamel. De tekst dateert van meer dan drie-honderd jaar geleden, maar is pas in 1896 in Frankfurt am Main door

11

¹

   Voor een goede beschrijving van al die andere joodse talen verwijs ik naar S. Birnbaum in zijn introductie op Yiddish: A Survey and a Grammar (Toronto, 1979).

²

   Men denke aan de werken van Sholem Aleichem, Mendele Mojcher Sforim, Y.L. Peretz e.a.