Jerosche

Joden in de loop der 19e eeuw in het Westen, ook in Nederland, zij het daar wat later dan in Duitsland.

Maar vele spreekwoorden en zegswijzen bleven leven in de mond der Nederlandse Joden, ook toen deze het Nederlands reeds meer dan een eeuw als normale spreektaal gebruikten. Bovendien, al zou er geen jood meer in Nederland leven, dan nog zouden de sporen, die hun vroegere taal in het Nederlands heeft achtergelaten, van hun leven en streven blijven getuigen.

Het Nederlandse Jiddisch behoort, als gezegd, tot het Westjiddische type. Kenmerkend daarvoor zijn o.a. de overgang van Middelhoogduits ei en ou naar aa. Een ander kenmerk is de ontwikkeling van de stemloze fricatief [X] (zoals in Duits lachen). Ook na palatale klinkers heeft deze in het grootste deel van het Oost joods de oude velare uitspraak behouden. In het moderne Duits geldt daarvoor de [5], de ich-Laut, terwijl daarentegen het West jiddisch hier [ƒ] heeft (zoals in Duits FiscA). De mening van Mieses J. Spr. p. 84 en anderen, dat dit ver-schijnsel zich tot het Elzasser Jiddisch zou beperken en Franse invloed zou verraden, is in strijd met de feiten (vgl. de voorbeelden § 4, 11,2).

Het West jiddisch onderscheidt zich ook wat de vocabulaire betreft van de oostelijke dialecten. Enkele typische voorbeelden zijn:

vader    w.j.    ette o.j. tate

moeder    ״    memme ״ mame

grootvader ״    harle ״ seide

grootmoeder ״    fraaie ״ bube, bobe

bazuin blazen ״    tetschen ״ schoifor blosen.

Deze woorden treft men zowel in het Nederlands als in het Elzasser Jiddisch aan. Ook de syntaxis heeft zijn eigen karakter.

Het spreekt vanzelf, dat het Nederlandse Jiddisch, dat tot diep in de 19de eeuw als spreek- en schrijftaal in gebruik bleef, evenals elke levende taal in de loop der tijden zich in velerlei opzicht verder ont-wikkeld heeft. De tegenwoordige stand van het onderzoek maakt het niet altijd mogelijk met zekerheid vast te stellen, of men in bepaalde gevallen met algemeen West jiddische taalverschijnselen dan wel met specifiek Nederlands-Jiddische te doen heeft. Hier zij opgemerkt, dat men niet altijd naar Duitse dialecten hoeft terug te keren om taalver-schijnselen in het Jiddisch te verklaren of als het ware een legale basis

13