Jerosche

Jiddische woorden herinnert aan deze periode (zie § 4, I, 15).

Dit oudste Jiddisch werd in latere tijden door de joden meegenomen naar de verschillende landen, waarheen zij zich ook van dit centrum uit verspreidden, en vormde eeuwenlang een taalschakel tussen deze verspreide groepen. Het onderging overal de invloed van de omgeving, hetgeen leidde tot de splitsing in twee hoofddialecten,, het Oostjiddisch en het Westjiddisch, waarvan het eerste onder de invloed van de Slavische talen kwam te staan, terwijl het laatste de invloed der Ger-maanse talen ook verder bleef ondergaan. Het Nederlandse Jiddisch be-hoort tot het Westjiddische type (zie verder § 3). Beide hoofddialecten groeiden, mede onder de invloed der omringende talen, steeds verder van elkaar af, zodat, terwijl aanvankelijk Amsterdams-Jiddische drukken naar de landen van Oost-Europa geëxporteerd konden worden het groeiende taalverschil dit op den duur onmogelijk maakte. Het is binnen dit bestek te bezwaarlijk nader op deze verschillen in te gaan.¹ Wel dient opgemerkt, dat van origine Nederlands Jiddisch als een deel van het Westjiddisch gelijkwaardig naast het oostelijke zusterdialect stond en dat het onjuist is van jargon te spreken of deze taal met het Bargoens op één lijn te stellen, al heeft het Bargoens dan vele leenwoorden ook uit het Jiddisch overgenomen en verminkt.² In eigenaardige kringloop heeft het Amsterdamse Jiddisch trouwens in een latere periode sommige van zijn eigen woorden in verbasterde vorm weer aan het Bargoens ontleend. Als typisch voorbeeld hiervoor diene een woord als ״jatten”, dat wel van het Jiddisch substantief ״jad” is gevormd, echter als werkwoord niet Jiddisch maar Bargoens is. Zie 375.

De emancipatie der Nederlandse Joden leidde tot een strijd tegen de zgn. ״joodse taal”, die, in 1797 door de groep om Felix Libertate van binnen uit begonnen, al spoedig begunstigd werd door maatregelen van de regering, o.a. van koning Lodewijk Napoleon en van koning Willem I.³ In tegenstelling tot Oost-Europa, waar Jiddische taal en litteratuur tot steeds hoger bloei kwamen, verdween het Jiddisch als spreektaal der

12

¹

   Zie Dr. M. Weinreich ״Prehistory and early History of Yiddish" p. 73-102 en H. Beem ״Yiddish in Holland; Linguistic and sociolinguistic notes” p. 122-134 beide in The field of Yiddish, New York 1954.

²

   Zie Dr. J. G. M. Moormann De geheimtalen Zutphen 1932-1943.

³

⁸ Zie H. Beem ״Assimilatorische tendenties in de strijd tegen het Jiddisch in Nederland” De Joodse Wachter, 46e Jaargang, no. 24 p. 5-9.