Jerosche

Testament) algemeen bezit der mensheid geworden. We behoeven er hier niet bij stil te staan. De talmoedische litteratuur bevat een schat van spreekwoorden en zegswijzen, vaak ingeleid met de formule אמרי אינשי״»: de mensen zeggen (d.w.z. het is een spreekwoord). Het spreekt vanzelf, dat het joodse volk vele ervan in het galoet (= balling-schap) heeft medegenomen en ze daar in het gewaad (d.w.z. de taal) van de ballingschap heeft gehuld. In zoverre vormen ze een gemeenschap-pelijk erfdeel van alle groepen der joodse diaspora. Daarna en daar-naast heeft natuurlijk elke groep in het galoet eigen ervaringen op eigen wijze verwerkt en onder woorden gebracht (zie voor specifiek Am-sterdamse zegswijzen b.v. de nummers 55, 56, 57, 64). Daardoor zijn er belangrijke verschillen te constateren, die berusten op van elkaar af-wijkende omgeving, levenswijze e.d.

Wij zullen herhaaldelijk spreken over Aschkenaziem en Sefardiem. Aschkenaz = Duitsland en met de term Aschkenaziem duidt men de Joden van Midden- en Oosteuropese origine aan. De naam Sefardiem (van Sefarad = Spanje) heeft betrekking op de Joden, die zich van het Spaans-Portugese centrum uit verspreidden. Hoezeer echter ook de ontwikkeling van de verstrooide groepen van het joodse volk tot divergentie en differentiatie geleid moge hebben, de geestelijke achter-grond en ondergrond zijn en blijven de gehele middeleeuwen door de-zelfde. Het Aschkenazische ״schtarbt der rebbe, lebt es sseifer” wortelt ten slotte in dezelfde gedachtenwereld als het Sefardische ״Moshe morió, Adonai quedó (zie no. 849).

Het joodse volk heeft vele eeuwen in een zeer bijzondere positie en zeer abnormale toestand geleefd. Het werd weggedrongen van de land-bouw en uitgesloten uit de ambachtsgilden. Bij alle verschillen was de positie van de Joden in wezen overal dezelfde, namelijk die vaneen zwakke minderheid met een sterke eigen geaardheid, een minderheid, die leefde of stierf bij de genade of de ongenade van de omgeving. De bijzondere, verengde economische structuur, waarin dit volk heeft moeten leven, is er oorzaak van, dat bepaalde categorieën van spreek-woorden zeldzaam zijn of geheel ontbreken, omdat ze geen voedings-bodem vonden in het dagelijks leven. Maar evenzeer zijn er tal van spreekwoorden, die alleen in deze bijzondere sfeer konden ontstaan. Een volk, dat verspreid leeft, onder voortdurende druk van de om-ge ving, veelal in een sfeer van antipathie en haat, zal, om een voorbeeld te noemen, meer dan normale aandacht wijden aan de relaties tot

10