Jerosche

§ 1 - SCHTARBT DER REBBE, LEBT ES SSEIFER

In spreekwoorden spreken de eeuwen. Zij weerspiegelen cultuur, aard en lotgevallen van een volk, de tijden door.

Zoveel onderscheid als er in deze opzichten tussen de volken is, zoveel onderscheid is er tussen hun spreekwoorden. Dit beperkt zich niet tot taal en vorm, maar raakt ook wel degelijk de inhoud.

Juist het verschil vormt het nationaal-bijzondere element, tegenover het menselijk-algemene, dat elk volk in dit verzamelbekken van zijn ervaringen opneemt.

Het spreekt wel vanzelf, dat men ook in deze verzameling vele, op de algemene ervaringen der mensheid berustende, gezegden zal ontmoeten, zoals men die bij ieder volk gelijkelijk aantreft. Het verkeer tussen mensen leidt altijd en overal tot bevindingen, die, in spreekwoorden en zegswijzen vastgelegd, slechts wat de taal en de formulering aangaat van die van anderen verschillen. Een uitspraak als de volgende: ״ = זרוק חוטרא לאוירא ועל עיקריה קאיםWerp een stok in de lucht en hij keert terug naar zijn stam”, vindt men in de joodse litteratuur, maar evenzeer in het Franse: ״La branche ne va pas long du tronc” Een verwante gedachte treft men aan in het Nederlandse ״De appel valt niet ver van de stam” en wederom bij de Spaanse Joden inde zegswijze ״La pera no cae lejos de su arbol”.

Dat ״die aagen grousser sennen wie der magen” (zie no. 2) is al even-min een exclusief joodse ervaring.

Ieder volk kent deze en dergelijke spreekwoorden en formuleert ze op zijn manier, soms alleen verschillend in taal, maar veelal ook wat de gebruikte beelden aangaat, waarvan sommige slechts in bepaalde, met de levenscondities van een volk samenhangende situaties kunnen ont-staan. Om een voorbeeld te noemen: ״Een schip op strand, een baken in zee” kan slechts bij een zeevarend volk de algemene waarde krijgen, die het in het Nederlands eigen is, terwijl ״Nooch ssokkes mit esrougem kommen” (zie no. 1061) slechts in joodse cultuurkring de gedachte ״mosterd na de maaltijd” kon gaan uitbeelden.

De joodse spreekwoorden uit oudere tijden, die we bijvoorbeeld in de z.g.n. chochma-litteratuur aantreffen, zijn met Tenach (== het Oude

9