Jerosche

Sneek. Hij deed dat op een hoog wetenschappelijk niveau en, zoals dat in de joodse traditie steeds het geval is geweest, als de overlevende en getuige van een ramp, die het als zijn plicht voelde om de geschiedenis van zijn kille (joodse gemeente) vast te leggen.

Hartog Beem werd in 1892 in Harderwijk geboren. Hij woonde daar tot 1914. Harderwijk was een typische mediene kille, waar de plaatselij-ke joden getuige waren en deel uitmaakten van het emancipatie- en assi-milatieproces binnen het Nederlandse jodendom in de negentiende eeuw. Beem, die een uiterst scherp waarnemingsvermogen had, vertelde daar graag over. Hij deed dat onder meer in De verdwenen mediene en in zijn columns in het Nieuw Israelietisch Weekblad. Zo schreef hij bij-voorbeeld over de Amsterdamse joden die op sabbat in Harderwijk op de markt stonden en zodoende de sabbatsrust niet in acht namen. Zij werden door de Harderwijkse joden, die veel traditioneler gebleven waren, tot de orde geroepen met de zinspreuk: ‘Ssambatjen rut noch aanmool...’ [Zelfs de legendarische rivier Sambatyon rust nog eens, maar jullie nooit!] Een betekenis van de spreuk die hij, fijngevoelig als hij was, in Jerosche (zie 1039) wegliet.

Beems leven is illustratief voor dat van vele joden in de mediene. Banden met andere kleine killes kwamen meestal door huwelijken tot stand. Zo kwam zijn vader uit het nabij Harderwijk gelegen Elburg en zijn moeder uit het verder weg gelegen Winschoten. Via zijn eigen levenspartner, Rosette Kannewasser, leerde Beem de kille Oss van binnenuit kennen. Hij had haar ontmoet toen hij als soldaat in Den Helder gelegerd was en zij daar bij een joodse familie werkte. En joodse soldaten mochten immers bij leden van de plaatselijke joodse gemeenschap eten om hun kasjroet in stand te houden.

Beem was leraar Duits, een beroep waarmee je niet overal aan de slag kon. Hij werkte in Zierikzee, Dordrecht en ten slotte Leeuwarden en Hilversum. De verschillende ervaringen in die gemeenten gaven hem een scherpe blik van binnenuit op de killes Zierikzee, Dordrecht en Leeu-warden in het bijzonder en op de mediene in het algemeen. Hierdoor, gekoppeld aan zijn vakmatige interesse als germanist, werd Beem de kenner bij uitstek van de Nederlandse variant van het West-Jiddisch.

Vil