Uit Mokum en de Medienne

38 Inleiding

op te vangen. Maar latere onderzoekers zouden tot de conclusie kunnen komen dat voor de functie van lijkdrager bij deze van ouds deftige gemeente en voor het lidmaatschap van deze vereni-ging de titel van Meester in de rechten of op zijn minst toch een dubbele deftige naam vereist was⁶⁵. Dat zou een misverstand zijn, een van de vele die omtrent Joodse zeden en gebruiken heersten en heersen in een omgeving, waarmede de Joden zo lang en in zo goede nabuurschap hebben samengeleefd.

Terwijl de originele woorden en zegswijzen voor anderen on-begrijpelijk zijn, kan dus ook de vertaling de bezwaren niet altijd wegnemen. Vertalen kan zelfs tot ernstige communiecatiestoringen leiden. Dat wordt geïllustreerd door de oude Joodse witz van het vrouwtje dat met maagklachten bij de arts kwam. Op zijn vraag, hoe lang ze die klachten al had, kon ze tegenover de niet-Joodse dokter haar eigen vertrouwde woord niet gebruiken en ze ant-woordde dus vertalingsgetrouw: ״Sinds de Verwoesting van Jeruzalem, dokter"⁶⁶.

Specifiek Judaeo-Nederlands zijn o.a. ook inlegboek, overjaar, klokvrij, zich met iemand afgooien, en vertaalde beleefdheids-formules als: haast bij u, e.d. Alles zuiver Nederlands naar de vorm, naar de inhoud alleen maar typisch Joods. Zie verder de lijst Judaeo-Nederlands.

In dit verband verdient nog een groepje woorden de aandacht. Ze waren aan weerszijden in gebruik, maar ze konden ook tot communicatiestoornis leiden, omdat ze bij de Joden in eerste instantie afwijkende associaties wekken en in de ontwikkeling van hun betekenis in Joods milieu op een zijspoor terecht ge-komen zijn. Zo maar een greep.

Aanbijten. Wie in een Nederlands woordenboek dit woord op-zoekt vindt daar: ״in het aas bijten". In Joods traditioneel milieu gaan de gedachten niet naar de hengelsport, maar wordt het als staande uitdrukking gebruikt voor het nuttigen van het eerste voedsel na een vastendag.

Uitkomen. In het algemeen gesproken kan een boek, een geheim of een som uitkomen. Alleen in Joods taalgebruik kan een man of een vrouw uitkomen d.w.z. tot het Jodendom overgaan.

⁶⁶ De Portugese Joden hebben hun eigen termen, in dit geval o.a. lavadores en cargadores.

•• De gebruikelijke Jiddische naam is tisjebof = 9 Aw, vastendag die herinnert aan de verwoesting van Jeruzalem en de Tempel.