Uit Mokum en de Medienne

21 Inleiding

speciaal voor sjabbat en feestdagen gebakken werd. Men ziet ze tegenwoordig ook in de etalages van niet-Joodse bakkers liggen, waar dit smakelijke, goed doorbakken, althans goed door te bakken, brood echter vaak onder de smaakbedervende naam gal wordt aangeboden¹.

Matse is ook een betrekkelijk nieuw artikel in heel wat Nederland-se winkels. In de Nederlandse woordenboeken daarentegen heeft dit ongezuurde brood met de verklaring: ״jodenpaasbrood" reeds een lange reeks van jaren een plaats gevonden. Dat Ester Ofarim een redelijk belegde matser aan haar solo-carrière overhoudt, willen we op gezag van Het Parool best geloven, maar die parago-gische r is niet vrij van gezuurde Bargoense invloed². Makke meerv. makkes. Het is reeds vroeg als dieventaal gesigna-leerd, maar alleen in het enkelvoud en alleen in de betekenis: slag, klap³, nu is het ook in het meervoud tamelijk populair geworden en uit de sfeer van de dieventaal opgeheven. Bovendien is ook de oude Jidd. betekenis - niet alleen klap, maar ook plaag, gebrek - in ere hersteld. Zo schrijft het Handelsblad en dat nog wel in zijn cultureel Supplement: ״We zijn met al onze makkes en kleinigheden nijdig op een parlement dat net zulke makkes en kleinigheden heeft"⁴. Een oud Jiddisch spreekwoord luidt: ״makkes un faule fisch" = slaag en bedorven vis, oorspronkelijk: de keuze tussen verschillende straffen hebben en ten slotte de een zowel als de ander krijgen. Een variant er van luidde: ״Faule fisch un schleeg zu". Deze variant nu is onder Nederlandse vlag de haven van Van Dale binnengezeild in de vorm: ״Vuile vis en slaag toe". Wanneer een medewerker van Panorama mededeelt dat hij ״geen cent te makken heeft", dan heeft hij de Joodse zegswijze: ״een cent, een makke" onnauwkeurig opgevangen of weerge-geven⁵.

Kinnesinne Dit Jiddische woord voor afgunst boekt ook grote terreinwinst. Het is nog niet zo algemeen als chotspe of sores, maar het slaat aan en is goed op weg. Dat mag men reeds conclu

¹  Voor meer bijzonderheden over dit feestelijke brood zie S. Ph. de Vries Riten en Symbolen, 2e druk Amsterdam 1968 pag. 61/62.

²  Het Parool 5/9/1970.

³  Van Dale 6e druk 1924.

⁴  Het Handelsblad 27/11/1970.

⁵  Panorama 20/26/juni 1970; voor de achtergrond van beide spreek-woorden zie H. Beem, Jerösche 1970 pag. 144 no. 586 en pag. 44 no. 78.