Uit Mokum en de Medienne

17 Inleiding

bezettingstijd circuleerde en dat betrekking had op de ״ingeze-tenen" van de strafgevangenis te Scheveningen, toen het Oranje-hotel genoemd, omdat er zo veel verzetstrijders gevangen zaten. Dit rijmpje luidde als volgt:

In deze bajes, Zit geen gajes, Maar Hollands glorie, potverdorie. Voor de tegenstelling met het Jiddische taalgebruik vergelijke men bijv. ״braaf gajes".

In bovengenoemde sfeer past ook de alleen-Bargoense samen-stelling befgajes voor advocaten en leden van de rechterlijke macht.

Het onder 2 genoemde gajes = chajjes betekent dus leven, wat duidelijk blijkt uit de gegeven voorbeelden: om gajes gaan, om gajes brengen.

Ribbemoos van rebbe moos of rebbe mousje = de heer Mozes. In het Bargoens werd dit synoniem met, grote ruwe kerel en zelfs met... breekijzer.

Smeris als scheldnaam voor een politieagent is afgeleid van het Jidd. sj(e)miere = toezicht. Dichter bij de oorsprong staat nog ״op smeris staan" = op de uitkijk staan.

Sjien Het woord sjien voor politieagent is alleen maar de af-korting van sjemiere nl. de eerste letter, de sjien. Jatmoos — handgeld. Een samenstelling met jad = hand en moos == geld. Daarnaast heeft het zich, speciaal in het Bargoens tot scheldwoord ontwikkeld nl. dief, zwendelaar. Het is wel zeker dat hier de associatie met jad, hand vervaagd is en vervangen door die met het Bargoense jatten, dus: een moos die jat. Geheel op het conto van het Nederlandse Bargoens staat weer het daarvan afgeleide jatmouzen = kleine diefstallen plegen. Het Bargoens heeft trouwens zijn scheppende kracht op dit gebied ook getoond door de vorming van het werkwoord jatten van jat (Jidd. jad). Het Jiddisch kende dit woord niet en bezigde daarvoor met de-zelfde betekenis de termen: ganneven (met g van gargon) en vooral gappen, die beide eveneens in de Nederlandse volkstaal geen onbekenden zijn.

Massematten in het Jidd. alleen handel, handelswaar heeft daar-naast in het Bargoens de betekenis gekregen: diefstal of gestolen goed.

Bijzonder kenmerkend voor bovengenoemde tendens is het lot van de volgende, geheel uit eigen sfeer losgerukte woorden.