Uit Mokum en de Medienne

15 Inleiding

We wezen er reeds op dat kooplieden met een zekere voorliefde woorden gebruikten die niet direct begrijpelijk waren voor hun omgeving. Voor de onderwereld gold dit motief in versterkte mate waarbij echter de achtergronden van andere aard waren. Het ligt ook voor de hand dat de sprekers van het Bargoens voorkeur vertoonden voor een andere categorie van woorden dan eerzame veekooplui. Aan de import van woorden die karakteristiek zijn voor hun wereldje, als bollebof, gajes, niese, penoze, tippelen hebben zij dan ook een actief aandeel gehad. Het is niet wel mogelijk scherpe grenzen te trekken tussen de volkstaal en het Bargoens, maar toch meestal zijn de elementen wel te onder-scheiden van de langs directe weg opgenomene. Ze hebben zich in hun betekenis vaak aangepast aan dit zeer speciale milieu en men zou hier in andere zin het woord milieubederf kunnen gebruiken. Door het wegvallen van de associaties is de vorm-verminking veel sterker en de betekenisontwikkeling in ongunstige zin veel sprekender en veel eenzijdiger.

Wat de vormverandering van de Joodse woorden in het alge-meen betreft, vaak worden ze in hun originele vorm overgenomen, zo bijv. dalles, gein, goochem, Mokum, of roddelen. Maar ook vaak worden enkele letters gewijzigd of toegevoegd; gosen wordt gozer, ponem vaak porem, jofe wordt jofel of joven, matse wordt matser, meie wordt meier en naar analogie daarvan temeie tot temeier. Verder sjtieke tot stiekum, en gawsones (met g van gargon) tot kapsones. Juist het Bargoens heeft tot deze vorm-verandering in belangrijke mate bijgedragen en juist daar worden ze vaak tot onherkenbaarwordens toe verminkt. Algemeen in omloop is bijv. mesjogge naast mesjoege, mesjoche en mesokke. In het Bargoens afgekort tot sjoege, sjoeg; daar is een sjoeg = een gek. Maar in het Bargoens: geen sjoege (sjoechem) geven zijn sjoeg en het Jiddische sjoewe = antwoord door elkaar gehaald. Geheel verminkt naar de vorm, vaak met volksetymologische aanpassing aan bekende Nederlandse woorden, werden bijv. godin (van kedin), jansorum (van jajen soref = brandewijn) voor sterke drank in het algemeen, voor jenever in het bijzonder; ook jans-^vjoref, janzoref; kalf (van challef = slachtmes), niese (met metana-lyse van 'n iesje = vrouw), wieberig (van wejiwrech = weg, ge-vlucht) enz. Een haast avontuurlijke geschiedenis heeft het Bar-goense spiese. Uit het Lat. hospitium kwam het voor vijftien eeuwen in het Talmoedisch Aramees terecht in de vorm osjpiza