Uit Mokum en de Medienne

14 Inleiding

afgemat zelfs reeds in gewoon proza is doorgedrongen, als men het eens extra tekenend wil zeggen. Anders zou nrc-Handelsblad op 28/11/1973 niet geschreven hebben: ״afgepeigerd maar tevreden arriveerde gisteren de Nederlandse dirigent Hubert Soudant met de zilveren medaille op zak"... Wel wat anders dan het oorspron-kelijke ״gecrepeerd". Ook ״de mist ingaan" is opgetrokken, zie hierover uitvoeriger pag. 25 e.v.

Ietwat gecompliceerder is de woordgeschiedenis van Mokum. De Joden spraken over Mokum of Mokum olf¹, een term met neutrale betekenis. Opgenomen in de volkstaal, volgde het aan-vankelijk de algemene lijn naar beneden. In de zesde druk van Van Dale van 1924 wordt het nog als dieventaal gekwalificeerd. In de achtste druk van 1960 wordt het nog aan het Bargoens toegewezen. Dat was reeds toen een understatement, want toen was de weg naar omhoog al lang begonnen en de Amsterdammer betitelde zijn stad al eerder met zekere voorliefde als Mokum en zich zelf als het zo geviel als een rasechte Mokumer. In 1971 organiseerde het Amsterdams Historisch Museum een tentoon-stelling, gewijd aan de Geschiedenis der Nederlandse Joden, onder de naam Mokum en Mediene² en onlangs kondigde het NRC Handelsblad met grote letters aan: In 1975: Groot feest in de Rai: 700״ jaar Mokum"³. Daarmee is dit woord toch wel volledig gerehabiliteerd.

Er is nog een derde route waarlangs Joodse woorden in het Nederlands binnenkwamen. Terwijl echter de reeds besproken woorden van de tweede groep door direct contact hun plaats vonden, reisde de derde groep via het Bargoens, de geheimtaal van dieven en landlopers, de taal van de onderwereld. Dit Bar-goens bevat woorden van diverse herkomst, o.a. uit de Zigeuner-taal, maar ook heel wat uit het Jiddisch. Juist deze woorden zijn ten dele internationaal. Ze zijn veelal ook in de Duitse Gauner-sprache te vinden en nog al eens van daar uit naar hier geëxporteerd, dit in tegenstelling tot de woorden van de tweede groep, die voor het grootste gedeelte alleen in het Nederlands zijn doorgedrongen.

¹  Mokum = plaats. De olf (alef) is de eerste letter van de Hebreeuwse spelling van Amsterdam vgl. Mokum reisj voor jRotterdam. Ook in Duitsland kende men wel steden met de naam Mokum olf bijv. Anspach.

²  Mediene is de verzamelnaam voor de Joodse gemeenten buiten A'dam.

³  nrc Handelsblad 5 april 1973.