Uit Mokum en de Medienne

11 Inleiding

systematische depreciatie van de betekenis plaats vindt, waarvan in het voorgaande reeds een enkel voorbeeld genoemd werd.

Taal leeft en haar woorden veranderen in de loop der tijden naar vorm en betekenis. Ze stijgen en dalen, als het ware op de maatschappelijke ladder, zoals bijv. maarschalk, dat van stal-knecht tot de hoogste militaire eretitel promoveerde of om een actueler voorbeeld te nemen hartstikke, dat in de spreektaal nu ook regelmatig voorkomt in verbindingen als hartstikke leuk en hartstikke mooi, nog altijd niet deftig klinkend, maar toch reeds iets opgewaardeerd. Het tegendeel was het geval met een woord als kastelein dat van de betekenis slotvoogd tot die van herbergier afdaalde. Het zijn op zich zelf staande gevallen, maar het komt ook voor dat een hele groep woorden, onder invloed van bepaalde factoren, in gelijke richting van de oorspronkelijke betekenis af-buigt. Dat is op typische wijze het geval geweest met de groep Jiddische woorden in het Nederlands. Men zou kunnen spreken van de discriminatie van een taalgroep, waarvan het gevolg is dat de betekenis van de tot die groep behorende woorden zich langs gemeenschappelijke lijn in ongunstige zin ontwikkelde. Dat gelijk-tijdig de vorm verminkt wordt hebben ze gemeen met andere vreemde woorden die in de volksmond terecht komen, al is de vormanarchie hier dan ook wel buitengewoon groot. Natuurlijk zijn deze woorden en zegswijzen grotendeels opgevangen op straten en markten, uit de monden van venters en kooplui. Die spreken nu eenmaal niet de taal van diplomaten en dat drukt er ongetwijfeld een bepaald stempel op. Maar toch ־־ deze gezamen-lijke ontwikkeling in malam partem van woorden uit Joods milieu afkomstig, heeft nog een andere, eigen, psychologische achtergrond en zal wel samenhangen met de heersende vooroordelen tegen de Joden in het algemeen. Een reeks voorbeelden moge spreken. Bajes Het woord bajes betekent in het Jiddisch gewoon: huis, zonder ook maar de geringste ongunstige bijbetekenis. In het Nederlands heeft het onder invloed van het Bargoens, waarover nog nader, de betekenis: gevangenis aangenomen. Alleen in deze samenhang past de, alleen Nederlandse samenstelling ״bajesklant" = vaste klant van de gevangenis.

Goochem betekent in eigen omgeving: wijs, kundig, verstandig. In Sefardische kring o.a. bij de Portugees-Israëlitische Gemeente van Amsterdam is dit zelfs de eretitel van de opperrabbijnen, die natuurlijk in de Sefardische uitspraak de ״chacham" heet. In