Uit Mokum en de Medienne

9 Inleiding

Groningen, Leeuwarden, Zwolle, die op kleinere schaal toch ook hun eigen Jodenbuurten hadden. Daarnaast waren het in belang-rijke mate de markten, de veemarkten in het bijzonder; vrij wat later ook pers, toneel en literatuur en in de laatste periode de moderne communicatiemedia, radio en televisie.

Wat de invloed van de markten aangaat, is een zekere behoefte om niet door iedereen verstaan te worden waarschijnlijk primair van invloed geweest. De Joodse marktkooplieden, speciaal de veehandelaars, hadden soms wel eens behoefte aan overleg met vakgenoten en vonden het daarbij niet noodzakelijk dat hun geachte clientele alles verstond, vooral als het om prijzen ging. Op deze wijze drongen muntnamen binnen beisje (2 stuivers, een dubbeltje), een joedje (een tientje), een lammetje (30 stuivers), een rat = rad (rijksdaalder), een soof, sjoof (een gulden), een meie, meier (briefje van honderd). De slogan ״een heitje voor een kar-weitje" heeft het woord heitje dank zij de padvinders in ieders mond gebracht. Een heitje, verkleinwoord van hei (hee), de vijfde letter van het Hebreeuwse alfabet, had tevens de getalwaarde 5, dus vijf stui-vers. Het zelfde geldt van beis en joed rep. de tweede en tiende letter van het Hebreeuwse alfabet met overeenkomstige getalwaarde, ter-wijl de letter lammed (vgl. lammetje) de getalwaarde 30 heeft.

Het woord kaffer in de betekenis: boer en figuurlijk: lomperd, is niet uit Afrika geïmporteerd, maar stamt van de Joodse vee-handelaars. Oorspronkelijk is het niet denigrerend; het stamt van het Hebreeuws-Jiddisch kafri = dorpsbewoner¹. Overigens pleegt dit soort ״geheimtaal" niet lang geheim te blijven; de boeren waren al spoedig even goed met deze terminologie op de hoogte en men kan dat op het platteland bijv. in Twente, de Gelderse Achterhoek of Limburg nog altijd heel goed constateren. Het gaat hier dus in eerste instantie om woorden die door de omgeving niet werden verstaan, al waren er ook andere motieven. Maar dat het niet-verstaan-willen-worden een belangrijke rol speelde blijkt langs indirecte weg hieruit dat de Jiddische woorden die in het Neder-lands werden opgenomen, bijna zonder uitzondering uit de Hebreeuwse sector van het Jiddisch stammen en dit, waar toch het overgrote deel van de Jiddische woordenschat oorspronkelijk uit het Duits afkomstig is. De Duitse woorden waren echter voor

¹  Kafrie van hebr. kfar ־= dorp vgl. Kfar Juliana in Israël. De Joodse veehandelaars gebruikten ook het meervoud kafrie-em = boeren.