Uit Mokum en de Medienne

8 Inleiding

uitdrukkingen die elke Nederlander gebruikt, kent of althans wel eens tegenkomt.

Soms zijn ze zodanig ingeburgerd dat de vreemde herkomst niet meer wordt aangevoeld. Dat is bijv. het geval met woorden als smoesje, stiekem, sjofel. In nog sterkere mate wellicht geldt dit voor uitdrukkingen als ״daar ga je" en ״de mist ingaan".

Nu doet dit overnemen van Jiddische woorden zich volstrekt niet alleen bij het Nederlands voor. Woorden als dalles, doches (toges), meschugge (mesjogge), schiker (sjikker), schmusen (smoezen), Schlamassel (slamassel, schofel (sjofel) zijn ook in de Duitse woordenboeken wel te vinden, zij het dan ook lang niet zo talrijk als in de Nederlandse (sjofel, in de betekenis: kaal, armoe-dig is via het Duits binnengekomen). Wanneer het Engels-Nederlandse woordenboek van Ten Bruggencate-Broers het woord ״schlemozzle" in de Engelse woordenschat inlijft, dan dient hier toch wel enig voorbehoud gemaakt te worden. Ook cobber = vriend, kameraad zal wel geen Angelsaksische voorouders gehad hebben en to porge = koscher snijden toont een merkwaardige overeenkomst met het Nederlands-Jiddische poorsjen z.a. Dat cobber (vgl Ned. Bargoens gabber) in dit woordenboek voor het Australisch geclaimd wordt, is een feit dat bij een nieuwe druk wellicht even opnieuw gecontroleerd kan worden.

Vooral ook in het Amerikaanse Engels duiken in de laatste tientallen jaren talrijke Jiddische woorden op. In het Nederlands echter voltrok zich een soortgelijk proces veel vroeger. Het con-tact tussen de Joodse volksgroep en haar omgeving was hier al vroeg beter en groter dan in vele andere landen.

In het algemeen hebben intellectuelen meer vreemde woorden tot hun beschikking dan andere bevolkingsgroepen, maar de van origine Jiddische woorden maken hierop een uitzondering. Een professor van de faculteit der letteren zal er hoogstwaar-schijnlijk minder kennen en zeker minder gebruiken dan een Amsterdamse tramconducteur, omdat deze vreemde woorden, in tegenstelling tot andere, van onderen af zijn opgekomen. Maar toch - woorden als bajes, dalles, gein, goochem, lef, mesjokke, sof, tof(fe), sjikker, mogen dan in de volkstaal zijn blijven steken, ze zijn in hogere kring, zoal niet in gebruik, dan toch niet onbekend.

Als doorgeefcentra fungeerden in de eerste plaats de Amster-damse Jodenbuurt met haar talrijke bevolking, maar daarnaast die in andere steden in het land, als Den Haag, Rotterdam,