Uit Mokum en de Medienne

6 Inleiding

en de afwijkingen waren ongeveer dezelfde als die van geboren Duitsers, die Nederlands spreken. Daarmede wekten ze de spot van minder welwillenden in hun omgeving. Een typisch voorbeeld van deze spot levert een ״ylwinsch" uit 1770, waarin de draak gestoken wordt met een nieuwjaarwens van Mozes Polak en Zoon. Deze ״firma" gaf in 1767 en wellicht ook in volgende jaren een nieuwjaarsgedicht uit, waarin veel lof op het verdraagzaam ״Gelukkig Holland" gevolgd werd door de bij deze gelegenheid passende heil- en zegenwensen voor de clientèle, waarbij de wens ook in het vervolg hun gunst te mogen blijven genieten natuurlijk niet ontbrak. De aanhef van deze, in voor die dagen normaal Nederlands gestelde wens luidde:

nieuwjaarswens

Aan Alle Heeren, Kooplieden, Regts-geleerden, Maakelaars &tc Benevens derzelver Bedienden Op den 1ste Dag van 't Jaar 1767 Door hunne Onderdanige Dienaaren mozes polak en zoon Maakers van ^,t Al-om beroemd Potlood.

We kunnen rustig aannemen dat de potloodmakers dit gedicht niet zelf gemaakt hadden, maar nog zekerder is, dat de reactie daarop uit minder verdraagzame kring kwam en ten onrechte met hun naam ondertekend was. De spottende reactie had eveneens de vorm van een nieuwjaarswens, waarvan het opschrift luidde:

ylwinsch

Hop den Heersten Dag van de Nieuwe Jaar 1770 An alle Eere van de Beers, de Staduis, en de Kleeren Beers, Deer hinne honderdanige Serviteeren, de hoveral berigte Photloodmaakers mozes polak

En Zoon.

De spot richtte zich tegen het weglaten en verkeerd plaatsen van de letter h (wat overigens meer speciaal typisch was voor de Portugese Joden), de geaspireerde uitspraak van de medeklinkers p, t, k (als in het Duits) en de afwijkende uitspraak van enkele klinkers. Uiteraard is deze spot overtrokken en kan men er niet te veel con-clusies uit trekken. In 1775 werd ״Hik Polakje mit zijn bakje, in