Uit Mokum en de Medienne

5 Inleiding

Zo ontstond een typische mengtaal. Karakteristiek er voor is in het bijzonder de verbinding van heterogene taalelementen tot nieuwe eenheden bijv. van Hebreeuwse stammen met Duitse, resp. Nederlandse prae- en suffixen of omgekeerd. Dit moge gedemon-streerd worden aan enkele voorbeelden die men in ieder Neder-lands woordenboek kan aantreffen. Van het Jiddische majem is met Nederlandse uitgang het werkwoord majemen gevormd; op dezelfde wijze van jajem het werkwoord jajemen (Nederlands (jajem van Jidd. jaje«). Van het Jiddische schmu־es uitgaande vormde de spraakmakende gemeente het verkleinwoord smoesjes, terwijl schmusen niet alleen tot smoezen, maar ook tot smoezelen leidde. Gedallest is een adjectief bestaande uit een Jiddisch sub-stantief dalles met Nederlands voor- en achtervoegsel; ge-sjochten komt van het Jiddische schechten = slachten. Op Neder-landse wijze gevormde verkleinwoorden zijn naast smoesje bijv. geintje en jajempje. De verbinding van het Nederlandse praefix on met Jiddisch gein tot ongein is juist in de laatste tijd heel vaak te horen en te lezen, zoals verder aangetoond zal worden, al is het dan ook nog niet tot de officiële Nederlandse woordenboeken doorgedrongen.

Tot de Franse tijd bleef het Jiddisch, dat met Hebreeuwse lettertekens geschreven wordt, voor onderling gebruik het voor-naamste communicatiemiddel van de Nederlandse Joden. Het was niet alleen hun onderlinge spreektaal, maar, en dit vrijwel uitsluitend, de taal waarin ze hun boekhouding en correspon-dentie voerden. Naast het Hebreeuwsch, dat van oudsher de voor-keur genoot voor wetenschappelijke doeleinden, verschenen in het Jiddisch ook tal van populaire geschriften.

Het gros van de Joden die met het Nederlandse publiek in aan-raking kwamen, zoals kooplieden, marskramers, winkeliers en straatventers - en als zodanig moest verreweg het grootste deel zijn brood verdienen - was wel genoodzaakt zich voor de communi-catie naar buiten van het Nederlands te bedienen, al weten wij door de spottende reacties die uit dat tijdperk zijn overgeleverd, dat dit aanvankelijk met nogal wat klanksubstituties geschiedde.

Als men een buitenlander Nederlands hoort spreken, dan kan men bijna altijd opmerken dat hij sommige Nederlandse, van zijn moedertaal afwijkende klanken met zekere afwijkingen uitspreekt, de zgn. klanksubstituties. De Joden spraken in vroegere tijden, ten dele tot diep in de 19e eeuw, Nederlands met Jiddische tongval