Uit Mokum en de Medienne

2 Inleiding

thans tot kerken, badhuizen, werkplaatsen of pakhuizen getrans-formeerde synagogen.¹

Maar de uitdrukking ״Dat is Hebreeuws voor me" heeft een ruimere zin gekregen en wordt nu gebruikt in de betekenis: ik begrijp er niets van. Wat niet wegneemt dat iedere Nederlander, van de hoogste tot de laagste, van zijn jeugd af een aantal, vaak zelfs een groot aantal Hebreeuwse, althans van oorsprong Hebreeuwse woorden en zegswijzen gebruikt.

De oudste groep woorden van Joodse origine is in zijn oor-spronkelijke vorm afkomstig uit de Bijbel. Ze zijn echter niet door de Joden zelf hierheen gebracht, maar kwamen langs de weg van diverse christelijke bijbelvertalingen. Het zijn Hebreeuwse, een enkele maal Aramese woorden, meestal in vergriekste vorm en het merendeel er van is internationaal taalbezit. Het meest ver-spreid is wel het woord amen, dat samenhangt met een Hebreeuws werkwoord in de betekenis: bevestigen. Amen betekent ongeveer: zo zij het. Het was oorspronkelijk niet uitsluitend slotwoord van een preek of een gebed, maar een bekrachtiging of betuiging van instemming in het algemeen. Hiervan is afgeleid het Nederlandse werkwoord beamen, oorspronkelijk beamenen. Tot deze groep behoren: abt, aloë, Baal, Beëlzebub, cherub (cherubijn), Farizeër, gehenna, halleluja, hosanna, hysop, jubeljaar, mammon, manna, messias, mirre, Moloch, Pasen, rabbi (rabbijn), sabbat, satan, seraf (serafijn), sikkel, sjibbolet, Zebaoth. Tot dezelfde groep be-hoort ook het Aramese: mene tekel, terwijl omgekeerd het Griekse synedrion als sanhedrin in het Hebreeuws is opgenomen en van-daar zijn weg verder vervolgd heeft. Voor nadere verklaring van bovengenoemde woorden zie de woordenlijst.

Een oudtestamentische achtergrond, maar vergriekste vorm, hebben namen als Izak, Simon, Mozes, Salomo, Jesaja enz. Maar hetzelfde geldt voor zo door en door Nederlands klinkende namen als Jan en Hans (Hannes) beide via Johannes van Jochanan (= God is genadig geweest), waarvan dan weer Jantje en Jansje (Jannesje) gevormd zijn. Zo is het eveneens met Thijs, verkorting van Matthijs, dat via Mattheus van het Hebreeuwse Mattitjahoe (= gave Gods), tot ons kwam. Tot de vrouwennamen van de

¹  Van de synagoge van de Joodse gemeente Stedum-Loppersum is alleen de gevelsteen over. Deze is nu ingemetseld in de toren van de Hervormde Kerk te Stedum.