Oorlog en Joden

de gedachte, dat het als boetedoening geldt tegenover de door hem gepleegde misdaad of misstap. Vervolgens kan hij althans op den dag af zeggen, ja het uur bepalen, waarop hij in vrijheid zal worden gesteld. Als tegemoetkoming in zijn gevangenschap ontvangt hij nog de concessie op tijd gelucht te worden; hem is nog een dagelijksche beweging in de open lucht toegestaan. Indien men, als ondergedokene, deze „luxe” wil genieten, komt men op het peil der ratten, die bij nacht en duisternis uit hun holen kruipen en toch was dit het lot van vele duizenden mannen, vrouwen en kinderen.

Men kan ons een oud, maar moeilijk een uitgeput ras noemen, zonder vitaliteit, want wie zonder lichamelijk of geestelijk gekraakt te worden dit alles reeds zoo dikwijls doorstond, is onverwoestbaar. Het eenige, dat je aantast en drukt, is de overweging, dat je deze onvrijwillige gevangenschap moet ondergaan en aanvaarden door omstandigheden en oorzaken buiten eigen wil en schuld. Dat maakt het berusten wel uitermate zwaar. Te zwaar bijna om te torsen, ware de steun van derden uitgebleven.

Vele vrienden, die hun naam niet genoemd wen-schen te hebben, schraagden ons, voorzagen ons van het allernoodigste, omdat wij zelf gedoemd waren tot inactiviteit.

Speciaal echter, met of zonder toestemming, wensch ik hulde te brengen en diepgevoelden dank aan de H.H. Geestelijken der Evangelisch-Luthersche gemeente te Haarlem. Hun kiesch,

14