Vermoedelijk op transport

95

Ontstaan, gebruik en beheer zijn met elkaar vervlochten en vormen een complex van papieren patronen. Het ontstaan van de Joodsche Raad binnen de context van repressie verliep volgens een informeel, slecht gedocumenteerd proces. Na de oorlog zijn de kaartsystemen van de Joodsche Raadorganen samengevoegd en opnieuw geordend. Vervolgens heeft men informatie over deportatie, overlijden en onderduik aan de kaarten toegevoegd. Het is een niet geringe klus om de chronologie van de achterliggende administratieve processen te ontwarren. Men moet de documenten op een fijnmazig niveau analyseren en interpreteren. Een geconstateerde systematiek is slechts van toepassing op een beperkte periode, omdat de werkwijze voortdurend en schijnbaar grillig veranderde.

De documenten weerspiegelen deze veranderingen zowel qua opmaak als in de heterogeniteit van de genoteerde gegevens. Door de voortdurend wijzigende personele bezetting van het uitvoerende apparaat is er een brede variatie aan gebruikte afkortingen en (on-)leesbare handschriften.

Discontinuïteit leidt tot heterogeniteit qua vorm en inhoud, die uiterst moeilijk in modellen en structuren is te vatten. En dat heeft consequenties voor de digitalisering van dergelijke bestanden.

Consequenties voor digitalisering

Datgene wat moeilijk is te modelleren wordt doorgaans niet of slecht gedigitaliseerd. Digitaliseren houdt vanwege beperkte budgetten in feite ook altijd selectie in. Er moeten keuzes gemaakt worden. Welke bestanden worden doorgaans wel gedigitaliseerd? Bestanden met de ‘meeste’ informatie die geschikt worden geacht voor bulkverwerking: lijsten en cartotheken. Dat is een impliciet selectiecriterium, dat niet inhoudelijk maar praktisch of financieel is. Digitale bronnen geven dus per definitie een beperkt en vervormd beeld van archieven weer.

In het voorgaande is het belang van contextinformatie voor een juiste interpretatie van gegevens op de lange termijn gedemonstreerd. Het in kaart brengen van de context is een tijdrovende onderneming, die veel verder gaat dan het maken van een lijst met afkortingen en verwijzing naar relevante literatuur. Maar zonder contextinformatie is digitale duurzaamheid niet gegarandeerd.

Digitale representatie van bestanden die deel zijn van een complex bureaucratisch systeem leidt tot een tweedimensionale weergave die geen recht doet aan de realiteit. Het is alsof er een schaakmatch wordt weergeven in de notatie van een dampartij. Tweedimensionaal beschouwd zijn schaakstukken wit of zwart en rond als damstukken. Vanuit een driediemensionaal perspectief en in de dynamische tijd gezien verschillen de vorm en de eigenschappen van dam- en schaakstukken aanzienlijk van elkaar. De huidige digitale archiefsystemen produceren feitelijk niets meer dan een doorzoekbare plaatsingslijst. Het zijn doeltreffende hulpmiddelen die echter niet de mogelijkheid bieden om semantische kennis over het dynamische bureaucratische netwerk, dat de oorsprong vormt van het archief, vast te leggen.

Wat zijn de consequenties voor de praktijk van digitalisering? Indien er meerdere versies van een deportatielijst zijn, moeten al deze versies worden gedigitaliseerd. Als wordt besloten om slechts één versie te digitaliseren, dan moet de beslissing genomen worden op grond van een analyse van alle beschikbare versies. Wordt besloten om een cartotheek te digitaliseren, dan moet ook een grondige analyse plaatsvinden van de herkomst van de informatie in die cartotheek. De gegevensanalyse en de besluitvorming die tot keuze voor digitalisering van een bepaald bestand hebben geleid, dienen