Vermoedelijk op transport

90

publicatie van deze werken was het analytische raamwerk voltooid en was men klaar voor de enorme klus van het verstrekken van verklaringen van overlijden.

De centralisering leidde tot een meer overzichtelijke situatie voor de opsporing, want de belangrijkste bestanden waren in handen gekomen van het Informatiebureau van het Nederlandsche Roode Kruis. Het filiaal van het Informatiebureau in Amsterdam met de Joodsche Raadcartotheek werd per 1 mei 1949 opgeheven en overgebracht naar Den Haag.¹ Cartotheek en andere archiefbescheiden zoals de behandelde loketaanvragen gingen deel uitmaken van de collecties van het Informatiebureau. Door de beslissing van het Ministerie van Sociale Zaken om één instantie als nationaal opsporingsbureau te erkennen, ging het Informatiebureau de verklaringen van overlijden opstellen. Dit was een bevestiging van de praktijk die al sinds 1945 was ontstaan. Per geval werden de cartotheken en de deportatielijsten (de documentaire opsporing) geraadpleegd. Tevens werd nagekeken of een repatriant mededeling had gedaan over het overlijden van betrokkene. Vaak was al in de opvangkampen door het Militair Gezag aantekening gemaakt van verklaringen die de teruggekeerden gaven over het lot van medegevangenen.

De centralisering leidde tot een groei van de bestanden bij het Informatiebureau. In het Verslag van haar Werkzaamheden 1939-1947wordt een overzicht van de voornaamste cartotheken van het Informatiebureau van het NRK gegeven, dit is exclusief de groeiende, overkoepelende cartotheek van de afdeling C (zie bijlagen).

De bestanden met slachtofferinformatie hebben een zeer woelige geschiedenis, die zich zowel tijdens als na de oorlog kenmerkt door grote discontinuïteit op alle denkbare vlakken. Dat heeft gevolg gehad voor de volledigheid van deze bestanden. Die vraag is met name van belang nu men het individuele slachtoffer in het kader van de herinnering zoveel mogelijk wil reconstrueren met behulp van bewaard gebleven documenten en foto’s. Hier volgen enkele korte notities.

De centralisering van het opsporingswerk in het kader van de ‘Wet, houdende voorzieningen betreffende het opmaken van akten van overlijden van vermisten’ leidde tot een nieuwe aanpak, die gericht was op het repareren van de enorme hiaten die in de gemeentelijke bevolkingsregisters waren geslagen. Ondanks het grote belang dat aan het opsporingswerk werd gehecht moest er ieder jaar met kortingen op de budgetten rekening worden gehouden. Dit betekende dat bepaalde brede onderzoeken geen doorgang konden vinden. Dit gold met name voor het onderzoek naar de Nederlandse joden die getracht hadden via België en Frankrijk te ontkomen, daar waren gearresteerd en op transport waren gesteld naar kampen in Duitsland en Polen. Dit onderzoek, dat had moeten leiden tot een publicatie van het Hoofdbestuur van het Nederlandse Rode Kruis, werd gestaakt. Het had tot gevolg dat alleen in die gevallen dat er een verzoek werd ingediend door een nabestaande of officiële instantie, de plaats en datum van overlijden werd vastgesteld.

Voordat de Commissie tot Aangifte overging tot publicatie van de overlijdensgegevens, werd eerst de bevolkingsadministratie van de laatste woonplaats aangeschreven. Sommige gemeentes hadden in de periode net na de bevrijding een coulant beleid gevolgd en overlijdensaangiftes geac-

257

¹

Karolien Verbrugge, De centralisatie van de opsporingsbureaus voor joden, in: ING/NIOD, Oorlogsgetroffenen WO II. Terugkeer, opvang, nasleep (Den Haag Amsterdam 2009) 35-44, alhier 43.