Vermoedelijk op transport

48

een aanzienlijk vermogen beschikten, zou benaderen. Daarna zou hij bemiddelen tussen deze joden en de Zentralstelle für jüdische Auswanderung. Weissman richtte aan de Singel in Amsterdam zijn kantoor in en nam tegen betaling van f. 1000,- de emigratieverzoeken van vermogende joden in behandeling. Van iedere aanvraag legde hij een dossier aan, dat hij aan Referat IVB4 voorlegde. Zij werden vermeld op de ‘Weissman-Liste’, kregen een Rückstellung Aus der Fünten (RAF) en werden voorlopig teruggesteld.¹

De geschiedenis van de Sperres wordt gekenmerkt door schimmigheid. Enerzijds was de Sperre van levensbelang, want het uitstel, hoe tijdelijk ook, verschafte velen de mogelijkheid om een onderduikplaats te vinden. Anderzijds was vaak niet duidelijk welke bescherming daadwerkelijk door Sperres werd geboden. Ze konden op ieder willekeurig moment worden herroepen en dat gebeurde dan ook. Het roofaspect was duidelijk aanwezig bij de Duitse autoriteiten en bij profiteurs. Binnen de context van repressie was de scheiding tussen het informele en het criminele uiterst dun.

3.3.7 Bijzondere vrijgestelde groepen

De sleutelfuncties in de kamporganisatie van Westerbork werden vervuld door Duitse joden. Het waren deze vluchtelingen die zich het langst in het kamp bevonden, vaak al sinds 1940. Zij werden betiteld als de Alte Lagerinsassen, Oude Kampbewoners en soms, in een opmerkelijke contaminatie van het Duits en het Nederlands, als Alte Kampfinsasse. Dit waren de dienstleider Schlesinger en de medewerkers van het Gemeindebüro Fried en Joël. In totaal moeten er ca. 1700 personen op de lijst hebben gestaan. Andere lijsten werden ook als Stammliste werden betiteld, maar doorgaans bedoelt men de lijst met oude kampbewoners die op grond van hun functie in het kamp bijzondere privileges genoten. De nadere gegevens van deze personen stonden uitgebreid in de Zentralkartei vermeld. De informatie op de Joodsche Raadwerkkaarten is voor deze categorie beperkt; hun gegevens (Sperre, functie e.d.) stonden immers al uitgebreid in de Zentralkartei geregistreerd.

Op de transportlijst Amsterdam-Westerbork van 29 september 1943 wordt met de aanduiding ‘St.’ aangegeven wie van de op de lijst vermelde personen aan de Stammliste van het Lager Westerbork zijn toegevoegd.² Het gaat om 411 van de in totaal 1996 personen. Het lot van de personen op Stammliste loopt sterk uiteen. Sommigen, zoals Kurt Schlesinger en zijn echtgenote, zijn in Wester-bork gebleven tot de bevrijding, maar anderen zijn gedeporteerd naar Lager Bergen-Belsen of naar het getto Theresienstadt. De uitgegeven Sperre-nummers begonnen bij 120.000.³

De Barneveldgroep bestond uit de zogenoemde Protektions- und Angebotsjuden. Presser betitelde deze groep als ‘de geschiedenis van het uitverkoren volkje van Frederiks’, of beter ‘het uitverkoren volkje van Frederiks en Van Dam’.⁴ Frederiks was secretaris-generaal op het Ministerie van Binnenlandse Zaken. De eerste lijst bevatte de gegevens van een klein aantal joden, maar later groeide dat aantal. Professor Van Dam, secretaris-generaal van het Departement van Opvoeding, Wetenschap en Cultuurbescherming (DOWC) verzamelde kandidaten. Dat waren joden die werden

¹

Bettina Zeugin en Thomas Sandkühler, Die Schweiz und die Deutsche Lösegelderpressungen in den besetz-ten Niederlanden, in: Veröffentlichungen der unabhangingen Expertencommssion Schweiz - zweiter Welt-krieg band 24 (Bern 1999) 44. Zie ook: D. Giltay Veth en A.J. van der Leeuw, Het Weinrebrapport, deel I, 197-198.

²

Archief IB-NRK, Westerbork, aanvraagnummer 124.

³

Voor een overzicht van de categorieën Sperres en de bijbehorende nummers, zie bijlage 9.5.

⁴

Presser, De Ondergang I, 440-441.