Vermoedelijk op transport

47

nazi's op een zeer slimme manier had misleid om joden te redden.¹ Weinreb vond in het alternatieve maatschappelijke klimaat van de jaren zestig en zeventig ruim gehoor en ook steun. De ophef leidde ertoe dat het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie in 1970 door de Minister van Justitie werd verzocht een onderzoek in te stellen naar de vraag of het eerdere proces Weinreb eerlijk was geweest.

In 1976 verscheen het rapport van Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie met voor Weinreb vernietigende conclusies.² Het oordeel van Abel Herzberg over Weinreb is genuanceerd: een ‘valse Messias'. Maar Herzberg meent toch dat Weinreb heeft bijgedragen aan het redden van veel mensen, omdat hij hen tijd heeft verschaft een onderduikadres te zoeken.³ De discussie laaide eind jaren negentig op naar aanleiding van de dissertatie van Regina Grüter.⁴ Het pleit voor de Weinreb-aanhangers werd gevoerd door de Leidse taalwetenschapper René Marres, waarbij ook het weekblad De Groene Amsterdammer zich niet onbetuigd liet.⁵

‘jckvUUh., fyUx'iite*. r.5".

M, ^ ■    . .............

iÜfó, R.&tu.CL£.    '■yj'

C+rr, A fa - A .

— 4 JAM. 1945    t,

16 JAN. 1943    Ph m -^yi <. •'+öUjr ^

_    ,    Itifi ***.?&..    V

⁴    mt

yi JAN. 1343 * .    - -

4r^ 1 i $ttbr+£r£t*^r/    i 1

^=ie    *    1

Afb. 3.6. Werkkaart (Antragstelle) met vermelding op 16 januari 1943: ‘bewijs nodig dat Weissman-verklaring onderweg [is]’. De naam Weissman komt in de cartotheek met diverse spelvarianten voor. Vermelding op deze lijst leidde tot een ‘R.A.F.’ (Rückstellung Aus der Fünten).

Behalve deze ‘chassidische bellenblazer’ zoals Weinreb door W.F. Hermans werd betiteld, roken ook anderen hun kans op risicoloos gewin in het woud van Sperres en Zurückstellungen. Het schimmige wereldje van de Sperres en de mogelijkheden van verrijking werkten als een magneet op twijfelachtige sujetten. Onderwereldfiguren als N.J. Ros en P.C. Docter beloofden tegen een commissie van 10 procent bij de Sicherheitsdienst een Sperre of uitreisvisum te regelen. De going-prijs van een dergelijk document was f. 30.000,-. Zij kwamen hun afspraken meestal niet na.⁶

De ex-bankrover, later lichtreclamefabrikant Jan J. Weissman had met de BdS (referat IV B 4, geleid door Fraulein Frielingsdorf) afgesproken dat hij Nederlandse joden, die in het buitenland over

¹

F. Weinreb, Collaboratie en verzet 1940-1945, een poging tot ontmythologisering, 1-3 (Amsterdam 1969.

²

Giltay Veth en Van der Leeuw, Het Weinrebrapport (Den Haag 1976).

³

Abel J. Herzberg, Kroniek der Jodenvervolging (3^e druk Amsterdam 1978) 181.

⁴

R. Grüter, Een fantast schrijft geschiedenis. De affaires rond Friedrich Weinreb (Amsterdam 1997).

⁵

R. Marres, Frederik Weinreb, verzetsman en groot schrijver (Soesterberg 2002).

⁶

Van Tielhof, Banken in bezettingstijd, 129.