Vermoedelijk op transport

40

als ‘ariër’ of als ‘jood’ werd beschouwd. Vanwege het feit dat hij in een aantal gevallen beslissingen heeft genomen, die betrokkenen het leven hebben gered, is hij door Yad Vashem onderscheiden.¹

De Portugese joden hadden zich bij de aanmelding in het kader van VO 6/41 vrijwel allemaal als ‘voljoods’ opgegeven. Er waren ca. 4300 personen lid van de Portugees Israëlitische Gemeente (PIG) te Amsterdam en op hun Joodsche Raadkaarten werd het stempel PIG geplaatst. Op initiatief van de oud-rechter N. de Benedetty werd vanaf de herfst van 1941 getracht om hen niet onder de raciale categorie ‘vol-joods’ te laten vallen.² De joodse afstamming van Portugese joden zou in de loop der geschiedenis door ‘vermenging met niet-joods bloed’ tot vrijwel nihil zijn gereduceerd. De aanvragen werden door gespecialiseerde, juridisch geschoolde functionarissen behandeld. Mr. Nijgh ging over het genealogische gedeelte van het afstammingsonderzoek. Het antropologische gedeelte was het domein van Dr. de Froe. Het juridische gedeelte viel onder de juristen Mr. Kotting en Mr. Van Proosdij. Deze dossierbehandelaars en de advocaten werden in de procedurenotities op de kaartjes vermeld

De hulp van gespecialiseerde advocaten als Kotting en Van Proosdij bij deze ariserings-pro-cedures was onontbeerlijk. Zij ontwikkelden vanuit de praktijk een speciale techniek, tactiek is wellicht een beter woord. Er waren drie gronden die de meeste kans boden om te worden gehonoreerd. In 40 procent van de gevallen werd beweerd dat de voorvaderen van de verzoeker niet bekend waren en in bijna 30 procent van de verzoeken werd gesteld dat de wettelijke, joodse vader niet de biologische vader was, maar een niet-joodse ‘arische’ man. In het verlengde hiervan moest de moeder zich voor een overspelige vrouw uitgeven. Een andere succesvolle grond was als de verzoeker zijn lidmaatschap van de joodse religieuze geloofsgemeenschap bestreed. Naar schatting 90 procent van de verzoeken berustte op vervalste gegevens en documenten. Vermoedelijk realiseerde Calmeyer zich dat hij doorgaans bedrogen werd. De meningen van de betrokken advocaten over de beweegredenen van Calmeyer om deze frauduleuze verzoeken positief te beoordelen, lopen uiteen.³

De redding bleek vaak van tijdelijk aard. De meeste Portugese joden werden inderdaad naar het getto Theresienstadt gezonden, maar daarna eindigden velen toch in Auschwitz, waar de meesten van hen werden vermoord. De rol van Calmeyer wordt door onderzoekers verschillend ingeschat.⁴ Stuldreher achtte hem geen held en karakteriseerde hem (in navolging van Herzberg⁵) als ‘noch goed, noch fout’. Vooral geruchten versterkten volgens hem de indruk dat Calmeyer oprechte hulp en redding had geboden. Herzberg noemde een getal van 2000 geredde joden, maar de statistieken geven geen uitsluitsel over de inbreng van Calmeyer, waardoor niet duidelijk is hoeveel mensen via Calmeyer zijn gered.⁶ Bij de genoemde studies is geen gebruik gemaakt van de gegevens in de Joodsche Raadcartotheek. Het zou op zijn minst een poging waard zijn om de gegevens in de cartotheek te gebruiken voor een definitieve poging om in deze kwestie tot een verantwoord oordeel te

¹

Het is nog steeds de vraag hoevelen door Calmeyer van hun joodse status werden bevrijd. Sommigen houden het op 2900. Zie bijvoorbeeld: Bart van der Boom, Den Haag in de Tweede Wereldoorlog, 161. Op welke bron dit getal is gebaseerd vermeldt de auteur niet.

²

Middelberg, Judenrecht, 310.

³

Meihuizen, Smalle marges, 112-119, met name 113.

⁴

Middelberg, Judenrecht, 28-29.

⁵

Abel J. Herzberg, Kroniek der Jodenvervolging (Amsterdam 1950) 140.

⁶

Geraldien von Freitag Drabbe Künzel, Het geval Calmeyer (Amsterdam 2008) 142.