Vermoedelijk op transport

20

Naarmate de deportaties vorderden en de kampbevolking toenam, groeide in Westerbork de acute behoefte aan voorlichting over Sperres. Aanvankelijk hield het Büro dr. Wachtel zich met het werk bezig, maar later behandelde dit Büro alleen vrijstellingsverzoeken van bijzondere groepen, zoals kampingezetenen met een dubbele nationaliteit. Gaandeweg werd de afdeling tot een groepje van vier joden van Duitse afkomst ingekrompen. De Contact Commissie onderhield de verbindingen tussen Westerbork en de Joodsche Raadafdelingen in Amsterdam.^{1 2}

Door de persoonlijke inzet en invloed van een functionaris konden de taken en invloed van een afdeling worden uitgebreid. Zo groeide de Antragstelle uit tot een van de belangrijkste organen in Westerbork. Hans Ottenstein, de leider van de Antragstelle, verbleef sinds januari 1942 in Westerbork en werd als gepromoveerd jurist al snel op kantoor tewerkgesteld: in de herfst van 1942 werd hij hoofd van de Antragstelle.⁵³ In die functie stond hij in frequent contact met kampcommandant Gemmeker. Tijdens de zomer van 1942 werd hij verantwoordelijk voor de registratie van de binnenkomers. Al snel verleenden hij en zijn medewerkers bijstand aan mensen die aanvragen voor uitstel wilden indienen. Daarmee was de Antragstelle te Westerbork ontstaan, die feitelijk een schaduwregistratie voerde van binnenkomende personen. Onder Dr. Ottenstein zou de Antragstelle steeds meer verzoeken gaan behandelen van mensen die Westerbork werden binnengebracht. De Antragstelle droeg bij de Duitse kampleiding de gronden voor waarop iemand aanspraak op vrijstelling kon maken. Formeel hadden de mensen van Ottenstein de taak om de gegevens van de nieuwkomers te registreren voor de Zentralkartei. Hiernaast stelden zij een reeks standaardvragen om vast te stellen of men in aanmerking voor een Sperre kwam en noteerde deze in een schaduwregistratie.

Bent u gemengd-gehuwd? Met kinderen? Zonder kinderen? Bent u half-Jood, kwart-Jood? Bent u Portugees-Joods? Bent u gedoopt? Zo ja, wanneer? Bent u van buitenlandse nationaliteit, serieus? Of van Zuid- of Middenamerikaanse? Of van dubbele? Hebt u naaste familieleden in het buitenland? Bezit u een immigratiestempel? Kunt u een tegenprestatie beloven voor een Sperre? Hebt u een stempel? Bent u frontstrijder? Een Theresienstadt-geval? Staat u op de Barneveldlijst, de Palestinalijst, de... lijst? Bent u ziek? Is uw vrouw zwanger? Enzovoorts, enzovoorts.

Wie nu alle, alle vragen met neen beantwoorden moest, en er waren heel veel dezulken, was nog niet helemaal verloren: hij kon nog altoos bij de Antragstelle terugkomen, als hij toch iets opdiepte. Wie al meteen iets had, moest naar de A.V. (‘Algemene Voorlichting’). Daar schraapte men zo gauw mogelijk de documenten bijeen, die bijna steeds van elders moesten komen. Een volgende afdeling klutste uit dat alles een Antrag, een verzoek, bij elkaar. Tot in het holst van de nacht, tot op het moment van vertrek kon zo iets werken; niet weinigen zijn nog op de voorlaatste halte uit een trein gehaald, waarvan de volgende halte de dood was. ³

Wielek beschrijft de situatie nadat het binnenkomende transport door de Antragstelle is afgehandeld:

De oogst is binnen; geval voor geval is op papier gebracht; de kartotheek van het kamp is enige duizenden beschreven kaarten rijker; de grote massa sollicitanten voor Polen is enige duizenden groter geworden.⁴

Tot november 1943 was er door het bestaan van de Joodsche Schouwburg meteen zekerheid over de verblijfplaats van een gearresteerde, maar na het buiten gebruik stellen van de Joodsche Schouwburg kon die zekerheid pas worden verkregen als de arrestanten in Westerbork waren. De Antragstelle kon

¹

Toegang op de deelcollectie Kamp Westerbork, collectie 250i, NIOD.

²

   D. Giltay Veth, en A.J. van der Leeuw, Rapport door het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie uitgebracht aan de minister van justitie inzake de activiteiten van drs. F. Weinreb gedurende de jaren 1940-1945, in het licht van nadere gegevens bezien (Den Haag 1976) Deel I, 195.

³

   Presser, De Ondergang, deel I, 313.

⁴

   Wielek, De oorlog die Hitler won,232.