Vermoedelijk op transport

18

het schemerduister was het mogelijk te onderhandelen. Het resultaat, bescherming, was meestal van korte duur. De deal werd eenzijdig verbroken, want het hogere doel, de deportaties naar het Oosten, mocht in geen geval worden ondermijnd.

De Joodsche Raadafdeling Expositur (afgekort als Expo)⁴¹ was in het voorjaar van 1941 op bevel van Eichmann opgericht en diende als verbindingskantoor tussen de Joodsche Raad en de Zentralstelle.⁴² Zij werd gevestigd in de Van Eeghenstraat 151 en werd toen geleid door Mr. L. de Wolff. In het begin had Expositur een simpele taak. Het was in feite slechts een onderafdeling van Emigratie. Men begeleidde het invullen van de ingewikkelde emigratieformulieren. Maar ook hier zien we dat er uit de omstandigheden een veel belangrijkere functie gaat ontstaan. Nadat in juli 1942 de gedwongen evacuatie van joden naar Amsterdam op gang kwam kreeg Expositur een belangrijke taak in het voordragen van vrijstellingen bij de leider van de Zentralstelle Aus der Fünten.⁴³ Er kwam een nieuwe leider voor Expositur: Dr. Sluzker, een slimme, tactvolle joodse advocaat. Hij was geboren in Oostenrijk en wist hoe om te gaan met Oostenrijkse nazi’s. Presser omschreef hem als volgt: ‘Wat Asscher en Cohen mislukte, dat speelde Sluzker klaar. Zo werd hij de wonderdoener, de medicijnman, de bemiddelaar, de priester. Hij kende de wegen, begreep de bevelen, verstond de taal der formulieren’ ⁴⁴. Maar de schrijver Wielek schatte de invloed van Sluzker wat zuiniger in:

Sluzker, één der merkwaardigste figuren uit het joodse leven dier jaren, de man die velen de Sfinx noemden, de man die vervloekt en verafgood werd. Zeer zeker was hij geen verrader. Zeer zeker probeerde hij zoveel mogelijk voor zoveel mogelijk mensen te doen en zijn beschermer Aus der Fünten in de luren te leggen. Maar hij, de Weense advocaat, was het, die door den leider der Zentralstelle in de luren werd gelegd.¹

De jurist Sluzker had vooral contact met SS-Hauptsturmführer K.G.H. Wörlein, een ondergeschikte van Aus der Fünten wat toch een indicatie is van zijn beperkte invloed.⁴⁶ Verder was Sluzker lid van de Commissie van Bijstand voor Westerbork, die verder bestond uit de heren C. Blüth, Prof. Dr. D. Cohen en de Amsterdamse notaris E. Spier. De commissie, onderdeel van de afdeling Westerbork, had als vestigingsplaats ‘Kamp Westerbork Post Hooghalen-Oost’.⁴⁷ Via deze commissie werden de contacten over de vrijstellingen met de kampleiding onderhouden.

Door de uitbreiding van taken moest de afdeling op drie adressen worden ondergebracht. De administratie van Expositur bevond zich aan de Jan van Eyckstraat 15. Aan de Jan van Eyckstraat 19 waren de onderafdelingen Voorlichting in Expositur-gevallen Amsterdam, Voorlichting in Expositur-gevallen Provincie en de Juridische Afdeling gevestigd. Verder de afdeling Voorlichting in Expositur-gevallen betreffende Provincie, uitreisaanvragen, paskwesties en juridische kwesties, die zich bij Expositur voordeden. De afdeling Reis- en verhuisvergunningen hield zich bezig met de behandeling van ‘spoedreisvergunningen voor minder dan 4 dagen’ en met de administratie van de aangevraagde

¹

De benaming Expositur is een uit Oostenrijk afkomstige term, die daar doorgaans wordt gebruikt om het bijkantoor van een grotere instelling aan te duiden (Aussenstelle of Nebenstelle).

Bob Moore, Slachtoffers en overlevenden. De nazi-vervolging van de joden in Nederland (Amsterdam 1998) 96. Presser, De Ondergang I (Amsterdam 1965) 465.

Ibidem, 466.

H. Wielek, De oorlog die Hitler won (Amsterdam 1947) 255.

Johannes Houwink ten Cate, ‘Het jongere deel’. Demografische en sociale kenmerken van het Jodendom in Nederland, in; Jaarboek van het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie (Zutphen 1989) 9-66, hier: 24.

Gids van den Joodschen Raad voor Amsterdam, 14.